پاکستان، همسایه‌ی شرقی ایران با موقعیت جغرافیایی قابل‌توجه، دارای ظرفیت‌های فراوان اقتصادی در زمینه صدور خدمات فنی – مهندسی است که بخشی از آن در قالب پروژه‌های مشترک گازی و برقی احیاء شده است، اما انتظار می‌رود ضمانت اجرایی آن‌ها در دستگاه دیپلماسی اقتصادی کشور تثبیت شود تا مهندسان ایرانی برای پروژه‌های دیگر مانند توسعه‌ی ذوب‌آهن شهر کراچی پاکستان، انگیزه‌ی بیشتری داشته باشند.
به گزارش خبرگزاری دانشجویان ایران(مجله روز)، «جمهوری اسلامی پاکستان» کشوری در جنوب آسیا واقع در غرب شبه‌قاره هند است. این کشور از جنوب با دریای عمان و اقیانوس هند، از غرب با ایران، از شمال با افغانستان، از شرق با هندوستان و از شمال‌شرق با چین هم‌مرز است. مساحت پاکستان ۸۸۱٬۹۱۳ کیلومترمربع است و این کشور با ۲۴۹٬۵۶۶٬۰۰۰ نفر جمعیت، پنجمین کشور پرجمعیت جهان است. پایتخت آن شهر اسلام‌آباد و بزرگ‌ترین شهر آن کراچی نام دارد.
این کشور به جهت موقعیت جغرافیایی و راهبرد توسعه‌ای آن، فرصت مناسبی برای سرمایه‌گذاری و صدور خدمات فنی و مهندسی است، به نحوی که پاکستان جزو کشورهای درحال توسعه بوده و دارای ظرفیت‌های بالقوه‌ی فراوانی است که می‌تواند به دست مهندسان ایرانی بالفعل شود.
خط لوله صلح بزرگ‌ترین پروژه مشترک فنی ایران و پاکستان
قرارداد «خط لوله گاز ایران و پاکستان یا همان خط لوله صلح» در سال ۲۰۰۹ منعقد شد؛ قراردادی ۲۵ ساله که برای ساخت خط لوله‌ای از مرز ایران تا نواب‌شاه به فاصله ۷۸۱ کیلومتر و انتقال گاز به پاکستان مورد مذاکره قرار گرفت. این خط لوله قرار بود ۶۶۵ کیلومتر از استان بلوچستان پاکستان و ۱۱۵ کیلومتر از استان سند عبور کند. این خط لوله بیش از ۱۱۰۰ کیلومتر در ایران از میدان گازی پارس تا منطقه مرزی پاکستان در بلوچستان، کشیده شده است، اما از زمان شروع این پروژه مشکلات متعددی از جمله نگرانی پاکستان از تحریم آمریکا وجود داشته است که تکمیل آن را به تعویق انداخته است، با این‌حال پاکستان به شدت به این پروژه‌ی گاز طبیعی نیاز دارد چرا که با کمبود انرژی مواجه است.
سال گذشته(۱۴۰۲) به دنبال عدم پیشرفت این پروژه‌ی ۲۵ ساله، تهران به اسلام‌آباد هشدار داد که اگر بخشی از پروژه‌ی خود را تا مارس ۲۰۲۴ به پایان نرساند، موضوع را برای ثبت شکایت و گرفتن خسارت به دیوان داوری پاریس(PAC) خواهد برد. این پروژه قرار بود تا دسامبر ۲۰۱۴ تکمیل و در ۱ ژانویه ۲۰۱۵ (۱۱ دی ۱۳۹۳) به بهره‌برداری برسد و طبق قرارداد اولیه، پاکستان موظف است از اول ژانویه ۲۰۱۵ با استناد به بند جریمه، روزانه یک‌میلیون دلار به ایران پرداخت کند.
پس از این‌که ایران اعلام کرد ممکن است این پرونده را به دیوان بین‌المللی داوری ببرد، پاکستان به سرعت برای کاهش احتمال ضرر و زیان خود، وارد عمل شد و فروردین سال‌جاری(۱۴۰۳) ساخت خط لوله‌ی ۸۰ کیلومتری از مرز خود با ایران تا شهر بندری گوادر در جنوب‌غربی این کشور را پس از ۱۰ سال وقفه، آغاز کرد. هزینه‌ی اجرای این پروژه حدود ۴۴ میلیارد روپیه پاکستانی برآورد شده است و روند تکمیل آن دو سال زمان میبرد.
تحول تازه در پروژه‌ی مشترک گازی ایران و پاکستان در حالی صورت می‌گیرد که آمریکا بار دیگر مخالفت صریح خود را با این طرح ابراز کرده و درباره احتمال اعمال تحریم‌ها هشدار داده است، به نحوی که «دونالد لو؛ دستیار وزیر خارجه آمریکا در امور جنوب آسیا و آسیای مرکزی»، گفته بود، تلاش می‌کند از ساخت خط لوله انتقال گاز ایران به پاکستان جلوگیری کند، اما با این‌که اجرای این پروژه سبب نگرانی متحدان غربی اسلام‌آباد خواهد شد اما، دولت پاکستان روز دوم فروردین ۱۴۰۳ اعلام کرد برای ساخت خط لوله واردات گاز طبیعی از ایران به معافیت تحریمی و مجوز آمریکا نیازی ندارد.
لازم به ذکر است، این پروژه از ابتدا طرحی برای انتقال گاز ایران به هند از طریق پاکستان بود که با توجه به تحریم‌های آمریکا از سوی طرف‌های هندی و پاکستانی، دچار تعلل شد. اما مهندسان ایرانی مسیر اصلی خطوط لوله را در خاک ایران تکمیل کرده و پیشنهاد تکمیل آن در این دو کشور را داده‌اند. با تکمیل این طرح روزانه ۱۵۰ میلیون مترمکعب گاز ایران به هند و پاکستان صادر می‌شود که ۹۰ میلیون مترمکعب آن برای هند و ۶۰ میلیون مترمکعب آن برای پاکستان در نظر گرفته شده است. هزینهٔ اجرای این طرح در برآوردهای اولیه چهار و نیم میلیارد دلار اعلام شده بود اما اکنون کارشناسان هزینهٔ طرح را حدود هفت میلیارد دلار برآورد می‌کنند.
توانمندی مهندسان ایرانی در برقراری تبادل برق ۴۰۰ مگاواتی میان دو کشور
ایران و پاکستان در ماه ژوئن ۲۰۲۲ قراردادی در زمینه انتقال ۱۰۰ مگاوات برق را امضاء کرده بودند. در همین راستا ارتقای ظرفیت تبادل برق با کشور پاکستان عملیاتی و رکورد توسعه ظرفیت در کمترین زمان ممکن شکسته شد. “خرم دستگیرخان” وزیر انرژی پاکستان در رابطه با این پروژه گفته است: «تکمیل پروژه خط انتقال برق بین ایران و پاکستان در این مدت یک رکورد عالی جهانی است و علت این‌که طرح مذکور با این سرعت به پیش رفت، اعتبار و اعتماد روسای جمهور ایران و پاکستان است.»
این پروژه یک خط انتقال دومداره‌ی باندل دوتایی، به طول ۸۰ کیلومتر بوده که ۵۰ کیلومتر آن در داخل ایران است، پروژه در این فاز به طول ۸۰ کیلومتر اجرا شده و با ولتاژ ۱۳۲ کیلوولت برق‌دار می‌شود. با بهره‌برداری از این خط در این فاز امکان افزایش ۱۰۰ درصدی تبادل برق با کشور پاکستان فراهم شده و به میزان ۱۰۰ مگاوات میسّر می‌شود.
همچنین در صورت آمادگی طرف پاکستانی و تکمیل زیرساخت‌ها در پاکستان، امکان ارتقای ولتاژ خط به ۲۳۰ کیلوولت و افزایش سطح تبادل به ۴۰۰ مگاوات نیز حاصل می‌شود. ارزش روز این پروژه بیش‌از ۲۲۵۰ میلیارد ریال برآورد می‌شود و با بهره‌برداری از آن، شاهد ارتقای پایداری و تاب‌آوری شبکه برق دو کشور خواهیم شد. با احداث خط تبادل پلان – جیرانی به طول بیش‌از ۸۰ کیلومتر، ظرفیت تبادل انرژی بین دو کشور پاکستان و ایران به ۲۰۰ مگاوات افزایش می‌یابد.
خط جدید در حال حاضر با ولتاژ ۱۳۲ کیلووات بهره‌برداری می‌شود و در صورت فراهم شدن امکان توسعه‌ی خط به طول۵۰ کیلومتر در کشور پاکستان، ولتاژ تا سطح ۲۳۰ کیلوولت ارتقا پیدا کرده و ظرفیت تبادل به ۴۰۰ مگاوات افزایش می‌یابد. همچنین در طول مدت کمتر از ۲ ماه پست انتقال ۲۳۰ به ۱۳۲ کیلووات احداث شد و به بهره‌برداری رسید. اتصال الکتریکی دو کشور پاکستان و ایران به پایداری و تاب‌آوری شبکه‌ی برق در دو کشور کمک می‌کند.
افزایش تجارت مرزی با توسعه زیرساخت‌های جاده‌ای در بلوچستان پاکستان
توسعه‌ی زیرساخت‌های جاده‌ای در بلوچستان پاکستان که یکی از مطالبات دیرینه‌ی تجار این کشور برای دسترسی آسان به ایران محسوب می‌شود، در دستور کار دولت اسلام‌آباد قرار گرفته و همسایه‌ی شرقی مصمم به گسترش تجارت دوجانبه از طریق افزایش طرح‌های عمرانی در مسیرهای منتهی به مرزهای ایران است.
گام‌های هماهنگ ایران و پاکستان برای تقویت زیرساخت‌ها در نوار مشترک مرزی دو کشور، شامل افتتاح دو گذرگاه جدید مرزی طی ۶ ماه و اجرای طرح احداث بازارچه‌های مرزی از جمله اقدامات دو کشور همسایه طی یک‌سال گذشته برای کمک به تجارت، مراودات مرزی، مدیریت فعالیت‌های اقتصادی قانونی و از همه مهم‌تر، بهبود وضعیت مرزنشینان در هر دو سوی مرزها به شمار می‌رود.
در همین راستا، دفتر نخست‌وزیری پاکستان نیز اعلام کرده است که جاده‌ی ۱۰۳ کیلومتری نوکندی – ماشکیل زمان رفت‌وآمد ساکنان مناطق نزدیک به مرز ایران را کاهش خواهد داد و باعث تقویت تجارت از جمله فعالیت‌های بازرگانی مرزی می‌شود. استان سیستان و بلوچستان در حال حاضر هفت بازارچه‌ی فعال مرزی دارد که پنج بازارچه‌ی آن در مرز مشترک با پاکستان است و شامل میرجاوه در زاهدان، پیشین در سرباز، کوهک و جالق در سراوان و نیز ریمدان در چابهار است. همچنین دو بازارچه‌ی مرزی در مرز مشترک با افغانستان (میلک و گمشاد در زابل) دارد. این هفت بازارچه‌ی مرزی نقش بسزایی در مبادلات بازرگانی با کشور همسایه دارند.
راه‌اندازی خط کشتیرانی مشترک ایران و پاکستان
«قیصر احمد شیخ» وزیر دریانوردی پاکستان تیرماه سال‌جاری(۱۴۰۳) در گفت‌وگویی در اسلام‌آباد گفت: اجرای خط کشتیرانی با ایران را بررسی می‌کنیم.
وی افزود: پاکستان در تلاش برای تسهیل سفرهای دریایی به مقصد مسقط عمان و ایران است. از طریق راه‌اندازی خط کشتیرانی، سفر زائران پاکستانی نیز به ایران تسهیل خواهد شد.
دولت وقت اسلام‌آباد سال ۱۳۹۳ برای اولین‌بار ابتکار راه‌اندازی خط کشتیرانی از بنادر پاکستان به مقصد چابهار و بندرعباس را مطرح کرد تا بتواند تردد زائران پاکستانی را به دور از سختی‌های سفر زمینی و چالش‌های امنیتی در داخل پاکستان، تسهیل کند. همه‌ساله به‌طور میانگین و تقریبی حدود ۱۲۰ هزار مسافر و زائر پاکستانی از طریق مرزهای رسمی میرجاوه و ریمدان وارد جمهوری اسلامی ایران می‌شوند و این سفرها در ایام محرم و صفر به اوج خود می‌رسد.
توسعه شهری لاهور و کراچی پاکستان طی خواهرخواندگی با مشهد مقدس
«محمدرضا قلندر شریف» شهردار مشهد مقدس تیر امسال(۱۴۰۳) در دیدار با «محمد شهریار» سرکنسول پاکستان که با حضور رئیس شورای اسلامی شهر، معاونان شهردار و جمعی از مدیران شهری مشهد انجام شد، اظهار کرد: «در سال ۹۱ – ۱۳۹۰ تفاهم‌نامه خواهرخواندگی میان لاهور و کراچی پاکستان با مشهد منعقد شده است که امیدواریم این قرارداد تقویت و اصلاحاتی در آن انجام شود تا بتوانیم اقدامات خوبی با همکاری این ۳ شهر انجام دهیم. در همین راستا و برای عملیاتی کردن تفاهم‌نامه‌های خواهرخواندگی، از شهرداران شهرهای لاهور و کراچی پاکستان دعوت کرده‌ایم تا به مشهد سفر کنند.»
وی اضافه کرد: «در تفاهم‌نامه‌های خواهرخواندگی موارد زیادی در حوزه خدمات شهری، حمل‌ونقل و صدور خدمات فنی و مهندسی مورد توجه قرار گرفته است که تصمیم گرفته شده، در جلساتی که با حضور شهرداران لاهور و کراچی در مشهد برگزار خواهد شد، این موارد را نهایی کنیم و به مرحله عملیاتی شدن برسانیم. در مجموع شهرداری مشهد در حوزه‌های مختلف ظرفیت‌های بسیار خوبی دارد که می‌توانیم این توانمندی‌ها را در حوزه‌های فنی و مهندسی در اختیار شهرهای پاکستان به‌ویژه لاهور و کراچی قرار دهیم.»
«محمد شهریار» سرکنسول پاکستان نیز در خصوص تفاهم‌نامه‌های خواهرخواندگی شهرهای لاهور و کراچی پاکستان با شهر مشهد، خاطرنشان کرد: «آمادگی داریم تا هرگونه خدمات کنسولگری را جهت تسهیل سفر شهروندان این شهرها به مشهد و بالعکس و همچنین سفر شهردار مشهد به کراچی و لاهور جهت تقویت تفاهم‌نامه‌ها انجام دهیم.»
وی به ظرفیت‌های نمایشگاهی مشهد اشاره کرد و افزود: «از نمایشگاه بین‌المللی بازدید کرده و در حال انعقاد تفاهم‌نامه جهت همکاری متقابل هستیم تا بتوانیم نمایشگاه‌های دوجانبه‌ای برگزار کنیم. در مجموع شهرداری مشهد ظرفیت‌های خوبی در حوزه شهری دارد که می‌تواند این تجربیات را در اختیار شهرهای پاکستان قرار دهد.»
امکان احیای مجتمع ذوب‌آهن پاکستان به دست مهندسان ایرانی
«رضا امیری‌مقدم» سفیر جمهوری اسلامی ایران در پاکستان طی سفری به شهر بندری کراچی مرکز ایالت سِند در جنوب پاکستان، با «مراد علی‌شاه» سروزیر جدید این ایالت دیدار کرد و بنادر چابهار و گوادر را مکمل یکدیگر دانست و با تاکید بر ظرفیت‌های ریلی و جاده‌ای ایران در راستای توسعه ارتباطات منطقه‌ای، آمادگی شرکت‌های فنی – مهندسی ایران را برای پیشبرد پروژه مشترک گازی و احیای مجتمع ذوب‌آهن پاکستان اعلام کرد و گفت: «آنچه که امروز در روابط دو کشور دوست و برادر مهم است، گسترش همکاری‌ها در حوزه‌های تجاری، اقتصادی، سرمایه‌گذاری و فنی – مهندسی است. لذا وجود مرزهای مشترک، گشایش بازارچه‌های مرزی و فعالیت‌های بی‌وقفه‌ی گمرگی از عوامل پیشبرد هدف مشترک ایران و پاکستان برای افزایش حجم تجارت دوجانبه به ۵ میلیارد دلار خواهد بود.»
وی، خط‌آهن چابهار را فرصتی برای پاکستان جهت دسترسی آسان به بازار ایران از طریق حمل‌ونقل ریلی و ارتباطات منطقه‌ای دانست و افزود: «ظرفیت‌های ریلی و جاده‌ای ایران یک مسیر امن، به‌صرفه و نزدیک جهت حضور پاکستان در بازارهای اروپا و آسیای مرکزی است. بنابراین برخلاف فرافکنی مخالفان روابط دو کشور، باید از توانمندی‌های این بنادر جهت توسعه‌ی تجاری، گردشگری و تردد سهل شهروندان به دو کشور، بهره‌برداری شود.»
سفیر ایران در پاکستان، اضافه کرد: «جمهوری اسلامی ایران آماده‌ی صدور خدمات فنی و مهندسی برای احیای مجتمع ذوب‌آهن پاکستان در کراچی و راه‌اندازی فعالیت آن است. همچنین ایران در حال حاضر با بسیاری از کشورهای همسایه و منطقه ارتباطات بانکی دارد و از دوستان پاکستانی نیز انتظار می‌رود زمینه‌ی برقراری کانال بانکی برای تسهیل تجارت و گشایش روزنه‌های جدید همکاری را فراهم کنند.»
با توجه به مطالب فوق، پاکستان پنجمین کشور پرجمعیت جهان و در حال توسعه است که می‌تواند مقصد صدور بسیاری از فناوری‌های مهندسی جمهوری اسلامی ایران باشد به گونه‌ای که، تعریف پروژه‌های مشترک در حوزه‌های زیرساختی می‌تواند هر دو کشور را از لحاظ اقتصادی تقویت و بدون وابستگی به اروپا کند. البته ضمانت اجرایی پروژه‌ها نیز به دلیل گرایشات سیاسی دولت‌های پاکستان اهمیت بالایی دارد که در حیطه وظایف دیپلماسی فعال اقتصادی است.
انتهای پیام