تخت جمشید این شهر باستانی باشکوه یادگاری از تمدن هخامنشیان در استان فارس است. شکوه و عظمت این بنا هر بیننده ای را به تحسین وا می دارد. اما چرا تخت جمشید تا این اندازه اهمیت دارد؟ چه کسانی این بنای باشکوه را ساختند و چه حوادثی بر آن گذشته است؟ این محتوا به این سوالات پاسخ می دهد و شما را با زوایای مختلف این اثر تاریخی آشنا می کند.

تخت جمشید فارس (۱۹۷۹)

معرفی کلی تخت جمشید

تخت جمشید که در دوران هخامنشیان با نام پارسه شناخته می شد مجموعه ای از کاخ های باستانی است که در نزدیکی شهر مرودشت در استان فارس قرار دارد. این بنای باشکوه یادگاری از دوران امپراتوری هخامنشی است و به عنوان پایتخت تشریفاتی این امپراتوری مورد استفاده قرار می گرفت. ساخت تخت جمشید در دوران داریوش بزرگ آغاز شد و در زمان جانشینان او خشایارشا و اردشیر یکم نیز ادامه یافت. این مجموعه در سال 1979 در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید.

ریشه نام

نام اصلی تخت جمشید در زمان ساخت پارسه به معنای «شهر پارسیان» بود زیرا این شهر به ایالت پارس تعلق داشت. یونانیان این شهر را پرسپولیس (Persepolis) به معنای «شهر پارسی» نامیدند. در دوران ساسانیان این بنا به نام سدستون (صد ستون) شناخته می شد. امروزه این مکان به نام تخت جمشید یا قصر پادشاهی جمشید پادشاه اسطوره ای ایران شناخته می شود.

مکان های تخت جمشید

تخت جمشید شامل بخش های مختلفی است که هر کدام ویژگی های منحصر به فرد خود را دارند. از جمله مهم ترین این مکان ها می توان به پلکان ورودی دروازه ملل کاخ آپادانا (تالار بزرگ بارعام) کاخ صد ستون کاخ تچر کاخ هدیش کاخ ملکه کاخ سه در (تالار شورا) و ساختمان خزانه شاهی اشاره کرد. هر یک از این بخش ها نمونه ای برجسته از هنر و معماری هخامنشی را به نمایش می گذارند.

تاریخچه تخت جمشید

بنیان گذاری

بنای تخت جمشید در سال 518 پیش از میلاد به عنوان پایتخت جدید هخامنشیان در پارسه آغاز شد. داریوش بزرگ بنیان گذار این شهر بود اما پس از او پسرش خشایارشا و نوه اش اردشیر یکم نیز با افزودن بناهای دیگر این مجموعه را گسترش دادند. ساخت این مجموعه عظیم حدود 120 سال به طول انجامید. تخت جمشید در دوران هخامنشیان مرکز برگزاری جشن های نوروزی و پذیرایی از نمایندگان کشورهای مختلف بود.

تصرف و تخریب

در سال 330 پیش از میلاد اسکندر مقدونی به ایران حمله کرد و تخت جمشید را به آتش کشید. گفته می شود که اسکندر پس از غارت گنجینه های تخت جمشید این شهر را به تلافی سوزاندن آتن توسط خشایارشا به آتش کشید. با این حال ویرانه های این مکان هنوز هم برپا است و باستان شناسان نشانه های آتش و یورش را در آن تأیید می کنند.

کاوش های باستان شناسی

اولین کاوش های علمی در تخت جمشید در سال 1931 توسط ارنست امیل هرتسفلد آلمانی و زیر نظر رضا شاه صورت گرفت. این کاوش ها منجر به کشف بسیاری از آثار باستانی و کتیبه های مهم شد. یافته های هرتسفلد در مؤسسه خاورشناسی دانشگاه شیکاگو نگهداری می شوند. پس از هرتسفلد باستان شناسان دیگری نیز به کاوش در تخت جمشید ادامه دادند و اطلاعات بیشتری دربارهٔ تاریخ و فرهنگ هخامنشیان به دست آوردند.

ساختار معماری تخت جمشید

پلکان ورودی و دروازه ملل

پلکان ورودی تخت جمشید شامل دو پلکان قرینه است که به دروازه ملل منتهی می شوند. این پلکان ها پهن و کم ارتفاع هستند تا مهمانان با لباس های فاخر به راحتی بتوانند از آن ها بالا بروند. دروازه ملل بنایی با ارتفاع 10 متر است که در ورودی تخت جمشید قرار دارد. بر دیوارهای این دروازه تصاویری از گاوهای بالدار با سر انسان حک شده است.

کاخ آپادانا (تالار بزرگ بارعام)

کاخ آپادانا یکی از بزرگ ترین و باشکوه ترین بناهای تخت جمشید است. این کاخ برای برگزاری جشن های نوروزی و پذیرایی از نمایندگان کشورهای وابسته به حضور پادشاه استفاده می شد. کاخ آپادانا دارای یک تالار مرکزی با 36 ستون و سه ایوان 12 ستونی است. ارتفاع ستون های این کاخ بیش از 20 متر است.

کاخ صد ستون

کاخ صد ستون یکی دیگر از بناهای مهم تخت جمشید است. این کاخ دارای یک تالار بزرگ با صد ستون است که سقف آن را نگه می دارند. کاخ صد ستون برای برگزاری مراسم های رسمی و نظامی مورد استفاده قرار می گرفت. در دیوارهای این کاخ تصاویری از سربازان و جنگجویان هخامنشی حک شده است.

کاخ تچر

کاخ تچر که به معنای «خانه زمستانی» است کاخ اختصاصی داریوش بزرگ بوده است. این کاخ به دلیل استفاده از سنگ های صیقلی و آینه مانند به «کاخ آینه» نیز شهرت دارد. در دیوارهای کاخ تچر تصاویری از پادشاه و ملازمانش حک شده است.

کاخ هدیش

کاخ هدیش کاخ اختصاصی خشایارشا بوده و در مرتفع ترین قسمت تخت جمشید قرار دارد. به دلیل ویرانی های زیاد اطلاعات زیادی در مورد این کاخ در دسترس نیست. برخی از باستان شناسان معتقدند که آتش سوزی تخت جمشید از این کاخ آغاز شده است.

کاخ ملکه

کاخ ملکه در جنوب غربی تخت جمشید قرار دارد و به کاخ هدیش متصل است. این کاخ در دوران های بعد مورد بازسازی قرار گرفته و به عنوان موزه مورد استفاده قرار می گیرد. در موزه تخت جمشید آثار باستانی کشف شده در این مجموعه به نمایش گذاشته شده است.

کاخ سه در (تالار شورا)

کاخ سه در که به نام تالار شورا نیز شناخته می شود در مرکز تخت جمشید قرار دارد. این کاخ از طریق سه درگاه به کاخ های دیگر راه می یابد. به دلیل نقوش حکاکی شده بر دیوارهای این کاخ برخی از باستان شناسان معتقدند که این مکان برای مشورت و تبادل نظر بین پادشاه و بزرگان استفاده می شده است.

ساختمان خزانه شاهی

ساختمان خزانه شاهی محل نگهداری گنجینه ها و اموال سلطنتی بوده است. این ساختمان شامل تالارها اتاق ها و حیاط های مختلفی است. پس از سقوط تخت جمشید اسکندر مقدونی گنجینه های این خزانه را به غارت برد.

کتیبه ها و نقش برجسته ها

سنگ نوشته های داریوش بزرگ

در تخت جمشید کتیبه های متعددی از داریوش بزرگ به جا مانده است. این کتیبه ها به زبان های پارسی باستان ایلامی و بابلی نوشته شده اند و اطلاعات مهمی دربارهٔ تاریخ فرهنگ و مذهب هخامنشیان ارائه می دهند. یکی از مهم ترین کتیبه های داریوش بزرگ کتیبه ای است که بر دیوار جنوبی تخت جمشید حک شده است و در آن داریوش به معرفی خود و امپراتوری اش می پردازد.

سنگ نبشته های خشایارشا

خشایارشا نیز کتیبه های متعددی در تخت جمشید از خود به یادگار گذاشته است. این کتیبه ها نیز به زبان های پارسی باستان ایلامی و بابلی نوشته شده اند و در آن ها خشایارشا به معرفی خود فتوحاتش و بناهایی که ساخته است می پردازد. یکی از معروف ترین کتیبه های خشایارشا کتیبه ای است که بر دروازه ملل حک شده است.

اهمیت فرهنگی و تمدنی تخت جمشید

تخت جمشید نه تنها یک اثر تاریخی و باستانی است بلکه نمادی از شکوه و عظمت تمدن ایران باستان نیز به شمار می رود. این بنای باشکوه نشان دهندهٔ هنر معماری فرهنگ و تمدن پیشرفتهٔ هخامنشیان است. تخت جمشید الهام بخش هنرمندان و معماران بسیاری در طول تاریخ بوده است و همچنان نیز به عنوان یکی از مهم ترین جاذبه های گردشگری ایران مورد توجه گردشگران داخلی و خارجی قرار دارد.

ثبت در یونسکو

تخت جمشید در سال 1979 در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید. این ثبت نشان دهندهٔ اهمیت جهانی این اثر تاریخی است و به حفظ و نگهداری آن کمک می کند. یونسکو تخت جمشید را به عنوان «نمونه ای برجسته از هنر و معماری هخامنشی» و «گواهی بی همتا بر تمدن ایران باستان» توصیف کرده است.

وضعیت کنونی

امروزه تخت جمشید به عنوان یکی از مهم ترین جاذبه های گردشگری ایران مورد بازدید گردشگران بسیاری قرار می گیرد. با این حال این اثر تاریخی با چالش هایی نیز روبرو است. فرونشست زمین ناشی از خشکسالی و استفاده نادرست از منابع آب زیرزمینی یکی از مهم ترین خطراتی است که تخت جمشید را تهدید می کند. همچنین عوامل طبیعی مانند باد و باران نیز به تدریج باعث تخریب این بنای باستانی می شوند. برای حفظ و نگهداری تخت جمشید لازم است که اقدامات جدی و فوری انجام شود.

تخت جمشید کجاست؟

تخت جمشید در استان فارس در نزدیکی شهر مرودشت و در حدود 60 کیلومتری شمال شرقی شیراز واقع شده است.

چه کسانی تخت جمشید را آتش زدند؟

اسکندر مقدونی در سال 330 پیش از میلاد تخت جمشید را به آتش کشید.

مساحت کلی تخت جمشید چقدر است؟

مساحت کاخ های تخت جمشید حدود 125 هزار متر مربع است.

ستون های تخت جمشید چگونه ساخته شدند؟

ستون های تخت جمشید از قطعات سنگ آهک ساخته شده اند که با استفاده از بست های فلزی به هم متصل شده اند.

تخت جمشید چند سال قدمت دارد؟

ساخت تخت جمشید در حدود 2500 سال پیش آغاز شد.

تخت جمشید چه بخش هایی دارد؟

تخت جمشید شامل پلکان ورودی دروازه ملل کاخ آپادانا کاخ صد ستون کاخ تچر کاخ هدیش کاخ ملکه کاخ سه در و خزانه شاهی است.

تخت جمشید به دستور چه کسی ساخته شد؟

ساخت تخت جمشید به دستور داریوش بزرگ آغاز شد و در زمان خشایارشا و اردشیر یکم نیز ادامه یافت.

دلیل اهمیت مجموعه تخت جمشید چیست؟

تخت جمشید نماد شکوه و عظمت تمدن ایران باستان است و نشان دهنده هنر و معماری پیشرفته هخامنشیان است.