مجسمه خیام در اوکلاهاما، آمریکا
مجسمه عمر خیام، شاعر، ریاضی دان و ستاره شناس شهیر ایرانی، در دانشگاه ایالتی اوکلاهاما، آمریکا، به عنوان نمادی بی بدیل از فرهنگ غنی ایران در قلب ایالات متحده خودنمایی می کند. این تندیس که در سال ۱۳۹۵ (۲۰۱۶ میلادی) رونمایی شد، نه تنها ادای احترامی به یک نابغه ایرانی است، بلکه پلی فرهنگی میان دو ملت به شمار می رود که گواهی بر اهمیت جایگاه مفاخر مشترک بشری در جهان است. این اثر فراتر از یک مجسمه برنزی، داستانی از دیپلماسی فرهنگی، ارج نهادن به علم و ادب، و پیوند دل هاست که هر بیننده ای را به تأمل وا می دارد.
در پهناورترین قاره ها و دورافتاده ترین سرزمین ها، نام هایی از ایران به گوش می رسد که افتخار دیرینه و تمدن غنی این مرز و بوم را فریاد می زنند. از شرق دور تا غرب عالم، مفاخری برخاسته اند که مرزهای جغرافیا و زبان را درنوردیده اند و میراث فکری آن ها، سرچشمه الهام بخش بسیاری از فرهنگ ها و اندیشمندان شده است. در میان این ستارگان درخشان، عمر خیام نیشابوری، گویی خورشیدی بی غروب، همچنان با اشعه های حکمت و شعرش، جهان را روشن می کند. او که یکی از بزرگترین نام آوران تاریخ علم و ادب ایران زمین است، شخصیتی فراتر از یک شاعر یا ریاضی دان ساده است؛ او فیلسوفی است که ژرفای هستی را با چشمان تیزبینش کاوش کرد و نتایج مشاهداتش را با بیانی شیوا و دلنشین در قالب رباعیات جاودانه اش به ما ارزانی داشت. رباعیاتی که حتی قرن ها پس از سرایش، همچنان به زبان های گوناگون ترجمه می شوند و در هر گوشه از این سیاره خاکی، شنوندگان بی شماری را به فکر فرو می برند.
در جهان امروز که همواره در جستجوی نقاط اشتراک و تفاهم است، چنین مفاخری نقشی حیاتی در نزدیکی فرهنگ ها ایفا می کنند. مجسمه خیام در دانشگاه ایالتی اوکلاهاما، آمریکا، تنها یک تندیس نیست؛ بلکه روایتی زنده از گفتگوی تمدن ها، نمادی از احترام متقابل و گواهی بر ارج نهادن به دانش و هنر در جهانی فراتر از مرزهای سیاسی است. این اثر هنری، دعوتنامه ای است برای درک عمیق تر میراث ایران و تأثیر بی بدیل آن بر اندیشه بشری. بیایید با هم در این سفر پر رمز و راز، به عمق داستان این مجسمه بپردازیم و ابعاد پنهان آن را کشف کنیم.
عمر خیام نیشابوری؛ فراتر از مرزها
خیام، که نام کاملش غیاث الدین ابوالفتح عمر بن ابراهیم خیام نیشابوری است، در سال ۴۲۷ هجری شمسی (۴۴۰ هجری قمری) در شهر نیشابور، یکی از مراکز مهم علم و فرهنگ ایران آن زمان، دیده به جهان گشود. او در دوران سلجوقیان زیست، دورانی که با وجود ناآرامی های سیاسی، شکوفایی چشمگیری در زمینه های علمی و فلسفی به خود دید. خیام تنها یک شاعر نبود؛ او نابغه ای همه فن حریف بود که در ریاضیات، نجوم، فلسفه و حکمت، صاحب نظر و سرآمد بود. او عمیقاً در دانش های زمان خود غوطه ور شد و نه تنها آن ها را آموخت، بلکه به پیشرفتشان نیز کمک شایانی کرد.
زندگی نامه کوتاه و برجسته خیام
دوران کودکی و نوجوانی خیام در نیشابور گذشت و از همان ابتدا نبوغش آشکار بود. او به سرعت علوم متداول زمانه خود را فرا گرفت و در محضر استادانی چون امام موفق نیشابوری به کسب دانش پرداخت. پس از نیشابور، برای تکمیل تحصیلات خود به سمرقند و اصفهان سفر کرد. در اصفهان بود که شهرتش به اوج رسید و به دعوت ملکشاه سلجوقی و وزیر دانشمندش، خواجه نظام الملک، به رصدخانه اصفهان پیوست و در آنجا به فعالیت های نجومی مشغول شد. او نه تنها یک ستاره شناس بود، بلکه به عنوان یک ریاضی دان بزرگ نیز شناخته می شد. آثار او در جبر و هندسه، از جمله «رسالة فی البراهین علی مسائل الجبر و المقابله»، شاهکارهایی هستند که نشان دهنده عمق دانش او در این زمینه هاست.
دلایل شهرت جهانی او: رباعیات و دستاوردهای علمی
شهرت جهانی خیام، بیش از هر چیز مدیون رباعیات فلسفی و عمیق اوست. این اشعار کوتاه، که با زبانی ساده و در عین حال پرمغز سروده شده اند، به مضامینی چون فلسفه وجود، جبر و اختیار، لذت های آنی و ناپایداری دنیا می پردازند. ترجمه رباعیات خیام به زبان انگلیسی توسط ادوارد فیتزجرالد در قرن نوزدهم، نقطه عطفی در معرفی او به جهان غرب بود. این ترجمه، چنان تأثیری بر ادبیات و اندیشه غربی گذاشت که خیام را به یکی از محبوب ترین شاعران شرقی در اروپا و آمریکا تبدیل کرد. برخی از مشهورترین رباعیات او، که هر کدام به تنهایی دنیایی از فکر و تأمل را به روی خواننده می گشایند، به فرهنگ و هنر جهان راه یافته اند و الهام بخش بسیاری از هنرمندان، نویسندگان و فیلسوفان بوده اند.
اما خیام تنها شاعر نبود. او یک ستاره شناس برجسته بود که به اصلاح تقویم جلالی، یکی از دقیق ترین تقویم های جهان، کمک شایانی کرد. این تقویم که هنوز هم در ایران و افغانستان مورد استفاده قرار می گیرد، نشان از دقت و دانش بی نظیر او در علم نجوم دارد. دستاوردهای او در ریاضیات، به ویژه در حل معادلات درجه سوم، نیز از افتخارات علمی او محسوب می شود.
تأثیر او بر اندیشمندان و شاعران غربی
تأثیر خیام بر غرب، فراتر از ترجمه صرف اشعارش بود. رباعیات او، دریچه ای به سوی حکمت شرقی گشود و بسیاری از اندیشمندان و شاعران غربی را به تفکر درباره مسائل بنیادی زندگی دعوت کرد. از آلفرد تنیسون و رالف والدو امرسون گرفته تا توماس هاردی و حتی برخی از فلاسفه معاصر، همگی به نوعی تحت تأثیر اندیشه های خیام قرار گرفته اند. او به نمادی از حکمت شرقی، تعقل و آزادی اندیشه تبدیل شد و میراثش همچنان در محافل ادبی و فلسفی جهان مورد بحث و بررسی قرار می گیرد.
داستان مجسمه: چگونه خیام به اوکلاهاما رسید؟
داستان حضور خیام در اوکلاهاما، حکایتی شنیدنی از تلاقی فرهنگ ها و ارج نهادن به مفاخر مشترک بشری است. این مجسمه، نتیجه تلاش های خستگی ناپذیر افراد و نهادهایی است که به ارزش میراث فرهنگی ایران و ظرفیت آن برای ایجاد تفاهم جهانی باور داشتند. این فقط یک پروژه هنری نبود، بلکه تلاشی برای معرفی چهره ای متفاوت و عمیق از ایران به جامعه ای دیگر بود.
جرقه ایده و پیشنهاد اولیه
ایده ساخت و نصب مجسمه عمر خیام در ایالات متحده، از سوی انجمن میراث جهانی پاسارگاد مطرح شد که یک سازمان غیرانتفاعی است و هدف آن معرفی و پاسداری از میراث فرهنگی ایران در سطح جهانی است. آن ها به دنبال مکانی بودند که بتواند نمادی از فرهنگ و دانش ایرانی باشد و همزمان، زمینه گفتگوی فرهنگی را فراهم آورد. انتخاب دانشگاه ایالتی اوکلاهاما (Oklahoma State University)، یک دانشگاه معتبر و بزرگ در قلب آمریکا، نه تنها به دلیل اهمیت آکادمیک آن، بلکه به خاطر استقبال مسئولین دانشگاه از چنین پروژه هایی صورت گرفت.
روند طراحی و ساخت
ساخت این مجسمه برنزی نفیس، حاصل کار و ذوق هنرمندان ایرانی بود. هنرمند سازنده این اثر استاد حسین سامی زادگان است که با الهام از تصاویر و توصیفات موجود از خیام، تندیسی را خلق کرد که بازتابی از شخصیت حکیم و متفکر او باشد. مجسمه، خیام را در حالتی متفکر و آرام، با کتابی در دست، به تصویر می کشد که گویی در حال تأمل در اسرار هستی یا سرودن یکی از رباعیات بی بدیلش است. ارتفاع و وزن مجسمه به گونه ای است که ابهت و وقار خاصی به آن می بخشد و جنس برنزی آن، دوام و زیبایی دیرینه ای را تضمین می کند. هر جزئیات از مجسمه، از چین و شکن لباس تا حالت دست ها، با دقت و وسواس هنری طراحی شده تا بیانگر جایگاه رفیع خیام باشد.
حمایت های دولتی و مردمی
این پروژه، با حمایت های گسترده ای از سوی دولتمردان وقت ایران و همچنین کمک های مالی و معنوی جامعه ایرانیان مقیم آمریکا به ثمر نشست. سفارت جمهوری اسلامی ایران در سازمان ملل و وزارت امور خارجه وقت، نقش مهمی در تسهیل این فرآیند ایفا کردند. این همکاری نشان دهنده اهمیت دیپلماسی فرهنگی برای معرفی چهره واقعی ایران به جهان بود. ایرانیان مقیم آمریکا نیز با استقبال گرم و کمک های مالی خود، مهر تأییدی بر این پروژه فرهنگی زدند و آن را به نمادی از همبستگی و غرور ملی خود تبدیل کردند. این حمایت ها، جلوه ای از تعلق خاطر عمیق ایرانیان به مفاخر خود در هر جای جهان است.
انتخاب دانشگاه ایالتی اوکلاهاما
انتخاب دانشگاه ایالتی اوکلاهاما، تصمیمی سنجیده و هدفمند بود. این دانشگاه، با تاریخچه ای غنی در پذیرش دانشجویان بین المللی و ترویج تبادلات فرهنگی، بستری ایده آل برای چنین نمادی به شمار می رفت. وجود جامعه ای فعال از دانشجویان و اساتید ایرانی و همچنین روابط دوستانه دانشگاه با مؤسسات فرهنگی، دلایل اصلی این انتخاب بودند. مسئولین دانشگاه اوکلاهاما، با درک اهمیت تاریخی و فرهنگی خیام، با آغوش باز از این طرح استقبال کردند و مکانی شایسته را برای استقرار مجسمه اختصاص دادند. این انتخاب، گامی مهم در جهت معرفی خیام به نسل های آینده دانشجویان و محققان بود.
رونمایی تاریخی: 11 فروردین 1395 در قلب آمریکا
روز جمعه، یازدهم فروردین ماه ۱۳۹۵ (مصادف با اول آوریل ۲۰۱۶ میلادی)، در مراسمی باشکوه و به یادماندنی، پرده از مجسمه عمر خیام در دانشگاه ایالتی اوکلاهاما برداشته شد. این رویداد، نه تنها برای جامعه ایرانی، بلکه برای دوستداران فرهنگ و ادب در آمریکا، لحظه ای تاریخی و پر از امید بود. فضایی آکنده از شور و شعور بر محوطه دانشگاه حاکم بود، جایی که نمادی از حکمت شرق، در کنار نمادهای دانش غرب قرار می گرفت.
تاریخ دقیق رونمایی و جزئیات مراسم
مراسم رونمایی در فضایی باز و در محوطه زیبای دانشگاه، با حضور جمع کثیری از مقامات، اساتید، دانشجویان و ایرانیان مقیم برگزار شد. نوروز، که نماد نو شدن و تجدید حیات است، فضایی دلنشین به این مراسم بخشیده بود و پیوند عمیق تر بین فرهنگ ایرانی و ارزش های جهانی را برجسته می ساخت. سخنرانی ها، اجرای موسیقی سنتی ایرانی و برنامه های فرهنگی متنوع، از جمله بخش های این مراسم بودند که هر کدام به سهم خود، بر غنا و شکوه این رویداد افزودند. این مراسم، نمایشی از همزیستی فرهنگی و ارج نهادن به مشترکات انسانی بود.
شخصیت های کلیدی حاضر در مراسم
در این مراسم، شخصیت های برجسته ای از جمله نمایندگان جمهوری اسلامی ایران، مقامات ارشد دانشگاه ایالتی اوکلاهاما، مسئولان محلی ایالت اوکلاهاما و نمایندگانی از جامعه بزرگ ایرانی-آمریکایی حضور داشتند. هر یک از این افراد، با حضور خود، بر اهمیت این رویداد فرهنگی صحه گذاشتند. حضور این طیف وسیع از شخصیت ها، نشان از پذیرش و احترام به میراث فرهنگی ایران در سطوح مختلف جامعه آمریکا داشت و اهمیت دیپلماتیک این اقدام را بیش از پیش نمایان ساخت.
سخنرانی های مهم و پیام های ارسالی در مراسم
سخنرانی های ایراد شده در این مراسم، همگی بر اهمیت عمر خیام به عنوان یک نماد جهانی از دانش، حکمت و شعر تأکید داشتند. از یک سو، مقامات ایرانی به نقش برجسته خیام در شکل گیری تمدن جهانی اشاره کردند و از سوی دیگر، مسئولان دانشگاه اوکلاهاما، از این مجسمه به عنوان عاملی برای الهام بخشی به دانشجویان و تقویت تبادلات فرهنگی یاد کردند. پیام های ارسالی از سوی شخصیت های علمی و فرهنگی نیز، بر اهمیت این مجسمه به عنوان پلی برای درک بهتر فرهنگ ها و ملت ها تأکید داشتند. همه سخنرانان، از خیام به عنوان یک میراث دار مشترک بشری یاد کردند که فلسفه اش فراتر از زمان و مکان است.
در مراسم رونمایی از مجسمه خیام، سخنرانان بر این نکته تأکید کردند که خیام، فراتر از ملیت و زبان، یک فیلسوف و دانشمند جهانی است که پیام هایش برای تمام انسان ها، در هر عصر و زمانی، الهام بخش و راهگشاست.
بازتاب رسانه ای این رویداد در ایران و آمریکا
رونمایی از مجسمه خیام در اوکلاهاما، بازتاب گسترده ای در رسانه های هر دو کشور ایران و آمریکا داشت. در ایران، این خبر با غرور و افتخار ملی همراه بود و از آن به عنوان نمادی از نفوذ فرهنگی ایران در جهان یاد شد. رسانه های آمریکایی نیز با انتشار گزارش ها و تصاویر مربوط به این رویداد، به معرفی عمر خیام و اهمیت فرهنگی او پرداختند. این پوشش رسانه ای گسترده، به افزایش آگاهی عمومی درباره خیام و فرهنگ ایران کمک شایانی کرد و زمینه را برای گفتگوهای بیشتر فرهنگی فراهم آورد. بسیاری از ایرانیان مقیم آمریکا نیز این واقعه را یک پیروزی فرهنگی و دیپلماتیک می دانستند.
مشخصات و مکان دقیق مجسمه خیام در اوکلاهاما
مجسمه عمر خیام در محوطه پردیس دانشگاه ایالتی اوکلاهاما، نه تنها یک اثر هنری است، بلکه بخشی جدایی ناپذیر از فضای دانشگاهی و فرهنگی این مکان به شمار می رود. طراحی دقیق و موقعیت استراتژیک آن، به گونه ای است که بازدیدکنندگان و دانشجویان را به سوی خود جلب کرده و به تأمل وا می دارد.
مکان دقیق: آدرس کامل در دانشگاه ایالتی اوکلاهاما
این تندیس با شکوه در محوطه بیرونی دانشکده هنرهای زیبا و علوم انسانی دانشگاه ایالتی اوکلاهاما (Oklahoma State University) در شهر استیل واتر (Stillwater)، ایالت اوکلاهاما قرار گرفته است. مکان دقیق آن در نزدیکی ساختمان سرگرمی و هنرهای تجسمی واقع شده، جایی که به راحتی قابل دسترسی است و در معرض دید هزاران دانشجو و بازدیدکننده قرار دارد. این موقعیت، امکان تعامل و آشنایی هرچه بیشتر با این نماد فرهنگی را فراهم می آورد و آن را به یک نقطه مرجع در محوطه دانشگاه تبدیل کرده است. قرارگیری در یک فضای باز و دلنشین، جلوه ای خاص به آن می بخشد و گویی خیام، در حال نظاره بر زندگی پر جنب و جوش دانشگاهی است.
توصیف فیزیکی: جنس، ارتفاع، وزن، حالت خیام
مجسمه خیام از جنس برنز ساخته شده است، ماده ای که به دلیل دوام و زیبایی خاص خود، انتخاب رایجی برای ساخت تندیس های ماندگار است. این مجسمه، عمر خیام را در حالتی نشسته و متفکرانه نشان می دهد که در دست چپ خود کتابی گشوده دارد. این حالت، نمادی از جستجوی دائمی او در دانش و فلسفه است. ارتفاع مجسمه در حدود ۲.۵ متر (تقریبا ۸ فوت) است که ابهت خاصی به آن می بخشد و باعث می شود از دور نیز قابل مشاهده باشد. وزن دقیق مجسمه ممکن است متغیر باشد، اما به دلیل جنس برنزی، از وزن قابل توجهی برخوردار است. جزئیات چهره و لباس او با دقت فراوان حکاکی شده و حالات درونی یک فیلسوف متفکر را به خوبی منعکس می کند.
جزئیات هنری: طرح های حکاکی شده روی پایه مجسمه
پایه سنگی مجسمه نیز خود حاوی جزئیات هنری و اطلاعاتی ارزشمند است. بر روی این پایه، پلاک هایی نصب شده که معرفی کوتاهی از عمر خیام به زبان انگلیسی ارائه می دهد و به نقش او به عنوان یک ریاضیدان، ستاره شناس، فیلسوف و شاعر بزرگ ایرانی اشاره می کند. ممکن است بخش هایی از رباعیات مشهور او یا نقل قول هایی از آثارش نیز بر روی پلاک ها حکاکی شده باشد که به عمق فلسفی اثر می افزاید. این جزئیات، به بازدیدکنندگان کمک می کند تا درک بهتری از اهمیت شخصیت خیام و جایگاه او در تاریخ علم و فرهنگ جهان پیدا کنند. طراحی کلی مجسمه و پایگاه آن، با محیط دانشگاه و فضای آموزشی پیرامون آن هارمونی خاصی دارد.
فضای اطراف مجسمه، به گونه ای طراحی شده که امکان استراحت و تأمل را برای بازدیدکنندگان فراهم آورد. نیمکت ها و فضاهای سبز اطراف، دعوت کننده اند تا دانشجویان و علاقه مندان، لحظاتی را در کنار این نماد حکمت و دانش سپری کرده و در آرامش به تفکر بپردازند. قرار گرفتن مجسمه در چنین فضایی، نشان می دهد که خیام نه تنها یک یادبود تاریخی، بلکه بخشی زنده و پویا از زندگی فکری دانشگاه است. این مجسمه، مکانی برای برگزاری رویدادهای فرهنگی کوچک و تجمعات دانشجویی نیز شده و به این ترتیب، به طور مداوم با زندگی دانشگاهی در هم آمیخته است.
اهمیت فرهنگی و دیپلماتیک: پلی بین دو ملت
مجسمه خیام در اوکلاهاما، فراتر از ارزش هنری و تاریخی خود، نقش محوری در تقویت دیپلماسی فرهنگی و ایجاد تفاهم میان ایران و ایالات متحده ایفا می کند. این تندیس، به معنای واقعی کلمه، پلی است از جنس فرهنگ و دانش که دو ملت را به هم نزدیک تر می کند.
تقویت دیپلماسی فرهنگی
در دنیایی که روابط بین الملل گاهی اوقات با چالش ها و سوءتفاهم ها همراه است، دیپلماسی فرهنگی ابزاری قدرتمند برای ایجاد ارتباط و درک متقابل است. مجسمه خیام، با معرفی یکی از بزرگترین مفاخر ایران به جامعه آمریکایی، به تصحیح تصویر ذهنی و از بین بردن کلیشه های نادرست کمک می کند. این مجسمه نشان می دهد که ایران، کشوری با تمدن عمیق، غنی و تأثیرگذار در تاریخ بشری است و مفاخر آن، نه تنها برای ایرانیان، بلکه برای کل بشریت ارزشمند هستند. این اقدام فرهنگی، پیامی از صلح، دانش و همکاری را مخابره می کند که در روابط پیچیده بین المللی امروز، بسیار حیاتی است.
نمادی برای ایرانیان مهاجر
برای جامعه بزرگ و پراکنده ایرانیان مقیم آمریکا و دیگر نقاط جهان، این مجسمه بیش از یک اثر هنری است؛ نمادی از هویت، غرور ملی و پیوند ناگسستنی با ریشه های فرهنگی خود. دیدن تندیس یکی از بزرگان سرزمین مادری در قلب یک دانشگاه آمریکایی، احساس تعلق خاطر و افتخار را در دل آنان زنده می کند. این مجسمه، محلی برای جمع شدن، گفتگو و یادآوری میراث مشترک برای ایرانیانی است که دور از وطن زندگی می کنند. این اثر، به عنوان یک نقطه اتصال فرهنگی عمل می کند و به نسل های جوان تر ایرانیان مقیم آمریکا کمک می کند تا با گذشته پر افتخار خود آشنا شوند و به آن ببالند.
منبع الهام برای دانشجویان
دانشجویان دانشگاه ایالتی اوکلاهاما، از هر ملیت و پیشینه ای، با دیدن مجسمه خیام، فرصتی برای آشنایی با یکی از برجسته ترین اندیشمندان تاریخ پیدا می کنند. این تندیس، یادآور آن است که علم و دانش، مرز نمی شناسند و مفاخر فکری بشریت، متعلق به همه هستند. خیام، با تأکید بر تفکر، پرسشگری و جستجوی حقیقت، می تواند الهام بخش دانشجویان برای پیگیری اهداف علمی و فکری خود باشد. حضور این مجسمه در یک محیط دانشگاهی، به طور مداوم این پیام را به نسل های جدید می رساند که دانش و حکمت، ارزشی ابدی دارند.
گفتگوی تمدن ها: چگونگی تبدیل این مجسمه به نقطه تلاقی فرهنگی
مجسمه خیام، به واقع به نقطه تلاقی فرهنگ ها و سرآغاز گفتگوی تمدن ها تبدیل شده است. این اثر هنری، فضایی برای تبادل نظر، برگزاری سمینارها و رویدادهای فرهنگی مشترک فراهم می آورد. از طریق این مجسمه، نه تنها خیام به جامعه آمریکایی معرفی می شود، بلکه علاقه مندی به فرهنگ و تاریخ ایران نیز در میان دانشجویان و اساتید افزایش می یابد. این تبادلات فرهنگی، به نوبه خود، به درک عمیق تر از تفاوت ها و شباهت ها کمک می کند و راه را برای همکاری های بیشتر در زمینه های علمی، فرهنگی و حتی سیاسی هموار می سازد. مجسمه خیام در اوکلاهاما، پیامی قوی از این ایده است که فرهنگ و هنر، می توانند زمینه ساز صلح و تفاهم جهانی باشند.
مجسمه خیام اوکلاهاما در قیاس با دیگر یادبودهای جهانی خیام
عمر خیام نیشابوری، به دلیل شهرت و تأثیرگذاری بی بدیلش، در بسیاری از نقاط جهان مورد ستایش و ارج نهادن قرار گرفته است. یادبودها و مجسمه های متعددی از او در کشورهای مختلف برپا شده که هر یک به نوعی، بیانگر جایگاه رفیع این حکیم ایرانی در آن جامعه است. مجسمه اوکلاهاما نیز در این مجموعه جهانی جای می گیرد، اما با ویژگی های خاص خود، متمایز می شود.
مروری بر برخی دیگر از مجسمه ها و یادبودهای خیام در جهان
یکی از شناخته شده ترین یادبودهای خیام در خارج از کشور، «چهارطاقی» دانشمندان ایرانی در وین، اتریش است که در سال ۱۳۸۸ (۲۰۰۹ میلادی) به دفتر سازمان ملل متحدِ وین اهدا شد. این چهارطاقی، شامل تندیس چهار دانشمند بزرگ ایرانی، از جمله عمر خیام، ابوریحان بیرونی، محمد زکریا رازی و ابن سینا است و نمادی از پیشرفت های علمی ایران در دوران طلایی تمدن اسلامی به شمار می رود. این اثر، بیانگر نگاه جامع جهانی به دستاوردهای علمی ایران است.
همچنین، مجسمه های خیام در شهرهای مختلفی از جمله دوشنبه تاجیکستان، بخارست رومانی، آستراخان روسیه و مادرید اسپانیا نیز نصب شده اند. در تاجیکستان، نام پارک ها و اماکن عمومی نیز به افتخار خیام نامگذاری شده که نشان از محبوبیت عمیق او در این کشور فارسی زبان دارد. در روسیه، به ویژه در شهر آستراخان، تندیس ۴.۵ متری برنزی خیام در سال ۱۳۹۵ رونمایی شد که گواه علاقه روس ها به این شاعر و فیلسوف ایرانی است. اسپانیا نیز میزبان مجسمه خیام در دانشگاه کمپلوتنسه مادرید است که با هدف گسترش روابط فرهنگی و پس از برگزاری کنگره بزرگداشت خیام نصب شد. این یادبودها، همگی نشان از فراگیری و جهانی بودن پیام خیام دارند.
تفاوت ها و شباهت های مجسمه اوکلاهاما با آن ها
در مقایسه با سایر یادبودها، مجسمه اوکلاهاما از چند جهت حائز اهمیت است:
- موقعیت جغرافیایی و سیاسی: قرار گرفتن این مجسمه در ایالات متحده، کشوری که روابط پیچیده ای با ایران دارد، به آن معنایی دیپلماتیک و فرهنگی خاص می بخشد. این مجسمه در این بستر، تبدیل به نمادی از ظرفیت فرهنگ برای عبور از موانع سیاسی شده است.
- حالت مجسمه: در حالی که برخی مجسمه ها (مانند چهارطاقی وین) به صورت گروهی از دانشمندان را نشان می دهند، مجسمه اوکلاهاما به طور اختصاصی بر شخصیت خیام تمرکز دارد و او را در حالتی متفکرانه و فردی به تصویر می کشد که بیشتر بر جنبه فلسفی و شاعرانه او تأکید دارد.
- حمایت ها: حمایت های دولتی و مردمی از این پروژه در بستر آمریکا، نشان دهنده یک تلاش آگاهانه و هماهنگ برای دیپلماسی فرهنگی است که ممکن است در برخی دیگر از کشورها با چنین پیچیدگی هایی همراه نباشد.
شباهت اصلی تمامی این مجسمه ها، ارج نهادن به میراث فکری خیام و معرفی او به عنوان یک شخصیت جهانی است. تمامی آن ها به نحوی تلاش دارند تا پیام صلح، دانش و حکمت را از طریق این حکیم بزرگ منتقل کنند.
برجسته کردن ویژگی منحصربه فرد مجسمه اوکلاهاما در بستر روابط ایران و آمریکا
آنچه مجسمه خیام در اوکلاهاما را به اثری واقعاً منحصربه فرد تبدیل می کند، بستر خاص روابط ایران و آمریکا است. در شرایطی که ارتباطات سیاسی دو کشور غالباً پر از تنش و چالش است، این مجسمه به عنوان یک نقطه درخشان از تفاهم فرهنگی عمل می کند. این یک یادآوری قدرتمند است که حتی در میان پیچیدگی های سیاسی، هنر، علم و فرهنگ می توانند به عنوان زبان مشترک عمل کرده و پل هایی از دوستی و احترام متقابل بسازند. این مجسمه، نه تنها نشان دهنده احترام به خیام است، بلکه نمادی از امید به آینده ای است که در آن، فرهنگ و دیپلماسی نرم، نقش پررنگ تری در تعاملات جهانی ایفا می کنند. آن را می توان شاهدی بر این واقعیت دانست که ارتباطات انسانی و فرهنگی، راه خود را برای شکوفایی، حتی در سخت ترین شرایط، پیدا می کنند.
مجسمه خیام در اوکلاهاما، با وجود تمام چالش های سیاسی، به نمادی از تاب آوری و قدرت فرهنگ در ایجاد ارتباط و تفاهم بین ملت ها بدل شده است.
نتیجه گیری: خیام، سفیر بی مرز فرهنگ ایران
در پایان این سفر پربار در دنیای خیام و مجسمه او در اوکلاهاما، آنچه بیش از هر چیز خود را نمایان می کند، جایگاه بی بدیل این حکیم و دانشمند ایرانی در صحنه جهانی است. مجسمه خیام در دانشگاه ایالتی اوکلاهاما، نه تنها یک اثر هنری باشکوه و ادای احترامی شایسته به یک نابغه تاریخ است، بلکه به منزله یک سفیر فرهنگی، پیامی روشن و ماندگار از تمدن کهن ایران به جهان امروز می رساند.
این تندیس، با داستان جذاب ساخت، رونمایی و جایگیری خود در قلب آمریکا، نه تنها نمادی از دانش و حکمت عمر خیام است، بلکه به پل ارتباطی قدرتمندی میان فرهنگ ها تبدیل شده است. این مجسمه به ما یادآوری می کند که ارزش های انسانی، علم، فلسفه و شعر، مرزهای جغرافیایی و تفاوت های سیاسی را درنوردیده و می توانند زمینه ساز تفاهم، احترام متقابل و صلح باشند. برای ایرانیان مقیم خارج از کشور، این مجسمه سرچشمه غرور ملی و یادآور ریشه های عمیق فرهنگی است؛ برای دانشجویان و محققان، الهام بخش پرسشگری و جستجوی دانش؛ و برای عموم مردم، دریچه ای به سوی آشنایی با یکی از درخشان ترین ستارگان تاریخ بشریت.
بی شک، چنین نمادهایی، سرمایه های عظیمی در دیپلماسی فرهنگی به شمار می روند و وظیفه ماست که این گونه سرمایه ها را پاس بداریم و در معرفی و ترویج آن ها کوشا باشیم. خیام، با جهانی بودن اندیشه اش، بار دیگر ثابت می کند که برخی از مفاخر، متعلق به کل بشریت هستند و می توانند الهام بخش نسل های متمادی در سراسر جهان باشند. این مجسمه در اوکلاهاما، تنها یک نقطه در نقشه نیست، بلکه قلبی تپنده برای فرهنگ ایران در آن سوی آب هاست، که هر روز، داستانی تازه از شکوه یک تمدن را روایت می کند و به ما یادآور می شود که زبان هنر و دانش، از هر زبان دیگری گویاتر است و می تواند جهانیان را به هم نزدیک کند.