این باور که شراب رگ‌ها را باز می‌کند و برای سلامت قلب مفید است، یک تصور رایج اما نادرست است. در واقع، الکل باعث گشاد شدن موقت مویرگ‌های سطحی پوست می‌شود که حس گرما و سرخی را به دنبال دارد، اما این پدیده به معنای باز شدن مفید و پایدار رگ‌های اصلی قلب یا بهبود عملکرد عروق نیست و در بلندمدت می‌تواند آسیب‌زا باشد. در این مقاله از مجله تندرستی‌ها، به بررسی دقیق و علمی این موضوع می‌پردازیم تا درک روشنی از تأثیر الکل بر سیستم قلبی عروقی به دست آوریم.
مکانیسم اثر الکل بر سیستم قلبی عروقی
الکل پس از مصرف، به سرعت از طریق دستگاه گوارش جذب شده و وارد جریان خون می‌شود و در سراسر بدن توزیع می‌گردد. این ماده فعال، تأثیرات گسترده‌ای بر سیستم عصبی خودکار دارد که مسئول تنظیم ضربان قلب، فشار خون و قطر عروق است. الکل می‌تواند با تغییر در تعادل هورمون‌ها، به ویژه کاتکول‌آمین‌ها (مانند آدرنالین و نوراپی نفرین)، پاسخ‌های فیزیولوژیکی بدن را تحت تأثیر قرار دهد.
همچنین، متابولیسم الکل در کبد منجر به تولید ترکیبات سمی مانند استالدئید می‌شود. این ترکیبات علاوه بر آسیب رساندن به کبد می‌توانند به سلول‌های دیگر بدن از جمله سلول‌های دیواره عروق خونی نیز صدمه وارد کنند.
واقعیت: آیا شراب رگ‌های اصلی و حیاتی را باز می‌کند؟
برخلاف آنچه برخی تصور می‌کنند، اثر الکل بر رگ‌های خونی پیچیده‌تر از یک گشادشدگی ساده و مفید است. بسیاری از افراد پس از نوشیدن الکل، احساس گرما در صورت و بدن خود می‌کنند و پوستشان سرخ می‌شود. این پدیده که به آن «فلشینگ» یا سرخ شدن ناشی از الکل می‌گویند، ناشی از گشاد شدن موقت و سطحی مویرگ‌های کوچک زیر پوست است. این واکنش، عمدتاً یک پاسخ فیزیولوژیک به الکل است که منجر به افزایش جریان خون در نواحی سطحی بدن می‌شود.
نکته مهم اینجاست که این گشاد شدگی موقتی و تنها در مویرگ‌های سطحی رخ می‌دهد و هیچ تأثیری بر باز شدن رگ‌های اصلی و حیاتی مانند عروق کرونر قلب ندارد. فلشینگ اگر همزمان با افزایش ضربان قلب و فشار خون شود، می‌تواند نشانه‌ای از حساسیت بدن به الکل باشد. به طور کلی مصرف الکل هیچگونه ارتباطی با باز شدن رگ‌های اصلی بدن و بهبود جریان خون ندارد.
اثر الکل بر رگ‌های اصلی در بلندمدت
در حالی که در کوتاه‌مدت ممکن است برخی اثرات ظاهری بر رگ‌ها مشاهده شود، اما در بلندمدت، مصرف الکل می‌تواند آسیب‌های جدی به دیواره داخلی عروق یا همان اندوتلیوم وارد کند. اندوتلیوم لایه مهمی است که وظیفه حفظ سلامت و انعطاف‌پذیری رگ‌ها را بر عهده دارد. آسیب به اندوتلیوم، زمینه را برای رسوب چربی و تشکیل پلاک‌های آترواسکلروتیک فراهم می‌آورد که در نهایت به تصلب شرایین و تنگی عروق منجر می‌شود. این پدیده به طور مستقیم با افزایش خطر بیماری‌های قلبی عروقی ارتباط دارد.
بسیاری می‌پرسند:« آیا الکل باعث غلظت خون می‌شود؟». در پاسخ به این پرسش باید گفت که الکل در ابتدا ممکن است به دلیل مهار تجمع پلاکت‌ها، خون را رقیق نشان دهد، اما در بلندمدت با افزایش فشار خون و آسیب به دیواره رگ‌ها، به غلیظ شدن و لخته شدن خون منجر شده و ساختار عروق را سفت و غیرقابل انعطاف می‌سازد و این وضعیت برای سلامت عروق بسیار مضر است.
افسانه «شراب قرمز و قلب سالم»: بررسی باورهای رایج و شواهد نوین
باور به اینکه شراب قرمز برای سلامت قلب مفید است، ریشه در مطالعات قدیمی دارد که امروزه مورد بازبینی و نقد جدی قرار گرفته‌اند. نتایج به دست آمده از تحقیقات معاصر به شکل زیر است:
آنتی‌اکسیدان‌ها (رسوراترول و پلی‌فنول‌ها)
شراب قرمز حاوی ترکیباتی مانند رسوراترول و سایر پلی‌فنول‌ها است که به دلیل خواص آنتی‌اکسیدانی و ضدالتهابی شناخته شده‌اند. این ترکیبات در انگور نیز به وفور یافت می‌شوند و پتانسیل محافظت از سلول‌ها در برابر آسیب‌های اکسیداتیو را دارند. با این حال، باید توجه داشت که فواید بالقوه این ترکیبات ارتباط مستقیمی با مصرف الکل ندارد.
میزان الکل موجود در شراب و مضرات اثبات‌شده آن برای بدن، به مراتب بر فواید ناچیز این آنتی‌اکسیدان‌ها در قالب شراب غلبه می‌کند. برای دریافت این آنتی‌اکسیدان‌های مفید، منابع جایگزین و سالمی مانند میوه‌ها (به خصوص انگور، توت‌ها)، سبزیجات تیره، چای سبز و آب انگور بدون الکل وجود دارند که بدون تحمیل مضرات الکل، سلامتی را برای بدن به ارمغان می‌آورند.
تأثیر بر میکروبیوم روده
برخی مطالعات مشاهده‌ای به ارتباط بین مصرف متعادل شراب قرمز و تنوع بیشتر میکروبیوم روده اشاره کرده‌اند. میکروبیوم روده نقش مهمی در سلامت کلی بدن، از جمله سیستم ایمنی و متابولیسم، ایفا می‌کند. با این حال، این مطالعات عمدتاً مشاهده‌ای بوده و رابطه علّی قطعی را اثبات نمی‌کنند.
حتی در صورت وجود ارتباط، مزیت خالص مصرف الکل برای میکروبیوم روده در مقایسه با مضرات متعدد آن برای سایر سیستم‌های بدن، از جمله قلب و کبد، قابل چشم‌پوشی است. پیشنهاد می‌شود برای بهبود سلامت میکروبیوم روده، بر رژیم غذایی سرشار از فیبر، پروبیوتیک‌ها و پری‌بیوتیک‌ها تمرکز شود که راهکارهایی اثبات‌شده و بدون خطر هستند.
مضرات اثبات‌شده مصرف الکل برای سلامت قلب و عروق (فراتر از باز شدن رگ‌ها)
گذشته از بحث گشاد شدن رگ‌ها، مصرف الکل، حتی در مقادیر کم، عوارض جانبی متعددی برای سیستم قلبی عروقی دارد که سلامت بلندمدت را به خطر می‌اندازد، از جمله:
افزایش فشار خون
مصرف الکل فشار خون را افزایش می‌دهد و این افزایش تنها محدود به زمان مصرف الکل نیست، بلکه یک پیامد بلند مدت است و حتی ممکن است تبدیل به فشارخون مزمن شود. فشار خون بالا، عامل اصلی خطر برای بیماری‌های قلبی عروقی از جمله حمله قلبی، سکته مغزی و نارسایی قلبی است.
آریتمی قلبی (نامنظمی ضربان قلب)
الکل می‌تواند بر هدایت الکتریکی قلب تأثیر بگذارد و منجر به نامنظمی ضربان قلب یا آریتمی شود. فیبریلاسیون دهلیزی، یکی از شایع‌ترین آریتمی‌های مرتبط با مصرف الکل است که گاهی اوقات به آن «سندرم قلب در تعطیلات» می‌گویند، زیرا اغلب پس از مصرف زیاد الکل در ایام خاص رخ می‌دهد. این وضعیت خطر لخته شدن خون و سکته مغزی را به شدت افزایش می‌دهد.
کاردیومیوپاتی الکلی
مصرف طولانی‌مدت و زیاد الکل می‌تواند آسیب مستقیم به عضلات قلب برساند و باعث ضعف و بزرگ شدن آن شود. این وضعیت که به «کاردیومیوپاتی الکلی» معروف است، قدرت پمپاژ قلب را کاهش داده و منجر به نارسایی قلبی می‌شود. علائم آن شامل تنگی نفس، خستگی و ورم پاها است.
افزایش چربی خون (به ویژه تری‌گلیسیرید)
الکل بر متابولیسم چربی‌ها در کبد تأثیر می‌گذارد و باعث افزایش سطح تری‌گلیسیرید در خون می‌شود. تری‌گلیسیرید بالا، یکی دیگر از عوامل خطر برای تجمع پلاک در عروق و تصلب شرایین محسوب می‌شوند.
افزایش خطر سکته مغزی و حمله قلبی
با توجه به افزایش فشار خون، احتمال ایجاد لخته‌های خونی و پیشرفت تصلب شرایین، مصرف الکل به طور مستقیم خطر سکته مغزی و حمله قلبی را افزایش می‌دهد. حتی مصرف کم و منظم الکل نیز می‌تواند به این خطرات دامن بزند.
تداخل با داروها
الکل می‌تواند با بسیاری از داروها، به ویژه داروهای قلبی، داروهای ضدانعقاد خون و داروهای فشار خون، تداخل داشته باشد. این تداخل می‌تواند اثربخشی داروها را کاهش دهد یا عوارض جانبی خطرناکی ایجاد کند.
چاقی و دیابت نوع 2
الکل دارای کالری بالایی است و مصرف منظم آن می‌تواند به افزایش وزن و چاقی منجر شود. چاقی نیز خود عامل خطر مهمی برای دیابت نوع 2 و بیماری‌های قلبی عروقی است، که این چرخه معیوب سلامتی را پیچیده‌تر می‌کند.
اجماع پزشکی نوین: هیچ مقدار ایمنی از الکل برای سلامت قلب وجود ندارد
بر اساس آخرین تحقیقات و توصیه‌های سازمان‌های بهداشتی معتبر جهانی مانند سازمان بهداشت جهانی (WHO) و انجمن قلب آمریکا (AHA)، ایده «مصرف متعادل الکل برای قلب مفید است» به طور قاطع رد شده است. یافته‌های علمی جدید نشان می‌دهند که هر مقدار مصرف الکل، حتی در دوزهای کم، با خطرات بالقوه سلامتی، به ویژه برای سیستم قلبی عروقی، همراه است. هیچ حد ایمنی برای مصرف الکل وجود ندارد که بتواند از آسیب‌ها جلوگیری کند. این اجماع بر اهمیت پرهیز کامل از الکل برای حفظ حداکثر سلامت قلب و عروق تأکید دارد.
جایگزین‌های سالم برای حفظ سلامت عروق و قلب
برای حفظ سلامت عروق و قلب، راهکارهای اثبات‌شده و بدون عوارض جانبی وجود دارند که می‌توانند جایگزین مطمئنی برای تصورات غلط درباره الکل باشند:
- رژیم غذایی سالم: اتخاذ یک رژیم غذایی مدیترانه‌ای غنی از میوه‌ها، سبزیجات، غلات کامل، حبوبات، و چربی‌های سالم (مانند روغن زیتون و آووکادو) به همراه مصرف متعادل پروتئین‌های بدون چربی.
- فعالیت بدنی منظم: حداقل ۱۵۰ دقیقه فعالیت بدنی با شدت متوسط یا ۷۵ دقیقه فعالیت شدید در هفته.
- مدیریت استرس: استفاده از تکنیک‌های آرامش‌بخش مانند مدیتیشن، یوگا، تنفس عمیق و گذراندن وقت در طبیعت.
- خواب کافی: اطمینان از ۷ تا ۹ ساعت خواب با کیفیت در شب.
- عدم مصرف دخانیات: ترک سیگار و هرگونه محصولات دخانی.
- کنترل بیماری‌های زمینه‌ای: مدیریت دقیق فشار خون بالا، دیابت و سطح کلسترول خون.
- حفظ وزن سالم: کاهش وزن در صورت نیاز و حفظ BMI در محدوده طبیعی.
نتیجه‌گیری
همانطور که ملاحظه شد، شراب رگ‌ها را به شکلی مفید باز نمی‌کند و در واقع، مضرات آن برای سلامت قلب و عروق به مراتب بیشتر از هرگونه فایده احتمالی و موقت است. تصورات رایج در مورد فواید شراب، به ویژه شراب قرمز، عمدتاً بر اساس مطالعات قدیمی یا سوءتفاهم از مکانیسم‌های فیزیولوژیک شکل گرفته‌اند. در بلندمدت، الکل می‌تواند به دیواره عروق آسیب رسانده، فشار خون را افزایش دهد، باعث آریتمی و ضعف عضله قلب شود و خطر سکته‌های قلبی و مغزی را بالا ببرد. بر اساس مطالعات پزشکی نوین، هیچ مقدار ایمنی از الکل برای سلامت قلب وجود ندارد.
برای حفظ سلامت قلب و عروق، بهترین راهکار، تمرکز بر سبک زندگی سالم شامل رژیم غذایی مناسب، فعالیت بدنی منظم و مدیریت استرس است. با اتخاذ تصمیمات آگاهانه، می‌توانیم از مهمترین عضو بدنمان به خوبی محافظت کنیم.
مجله سلامت و بهداشت تندرستی‌ها
سوالات متداول
شراب قرمز غلظت خون را کاهش می‌دهد یا افزایش؟
شراب قرمز به طور مفید غلظت خون را کاهش نمی‌دهد و در بلندمدت می‌تواند با افزایش فشار خون و آسیب به عروق، خطر لخته شدن خون را افزایش دهد.
تفاوت اثر شراب بر رگ‌های خونی با داروهای گشادکننده عروق (مانند نیتروگلیسرین) چیست؟
شراب باعث گشاد شدن موقت مویرگ‌های سطحی می‌شود، در حالی که داروهای گشادکننده عروق مانند نیتروگلیسرین به طور مستقیم و هدفمند رگ‌های اصلی و عروق کرونر را گشاد می‌کنند تا جریان خون حیاتی را بهبود بخشند.
آیا افرادی که سابقه بیماری قلبی یا عمل قلب باز دارند، می‌توانند به میزان کم شراب مصرف کنند؟
خیر، مصرف الکل برای افرادی با سابقه بیماری قلبی یا عمل قلب باز به هیچ عنوان توصیه نمی‌شود و می‌تواند خطرات جدی از جمله تداخل دارویی و تشدید مشکلات قلبی را به همراه داشته باشد.
چگونه می‌توان بین اثرات موقت و آسیب‌های بلندمدت الکل بر عروق تمایز قائل شد و کدام یک مهم‌تر است؟
اثرات موقت مانند احساس گرما، سطحی و بی‌ضرر به نظر می‌رسند، اما آسیب‌های بلندمدت الکل مانند تصلب شرایین، افزایش فشار خون و ضعف عضله قلب، جدی و مخرب هستند.
آیا نوع خاصی از شراب (مثلاً خانگی یا صنعتی) در تأثیر بر رگ‌ها متفاوت است یا همه الکل‌ها اثر مشابهی دارند؟
مهمترین عامل، محتوای الکل است و فارغ از اینکه شراب خانگی باشد یا صنعتی، وجود الکل در آن، تأثیرات منفی مشابهی بر سیستم قلبی عروقی خواهد داشت؛ فواید آنتی‌اکسیدانی انگور در هر شکلی، با مضرات الکل خنثی می‌شود.