اختلال کم توجهی و بیش فعالی یا ADHD سال ها با نشانه هایی مانند بی قراری، دشواری در تمرکز و رفتارهای ناگهانی شناخته می شد. اما در سال های اخیر، رویکرد علمی نسبت به این اختلال در حال تغییر است. پژوهشگران اکنون معتقدند که علاوه بر چالش ها، بسیاری از افراد مبتلا به ADHD دارای توانایی های ذهنی و شخصیتی ویژه ای هستند که می تواند به سلامت روان و کیفیت زندگی آن ها کمک کند. این تغییر دیدگاه، نه تنها نگاه جامعه را دگرگون می کند، بلکه مسیر را برای روش های نوین درمان و حمایت باز می کند.
نگاهی نو به ADHD و نقاط قوت آن
در دهه های گذشته، بیشتر مطالعات علمی درباره ADHD بر مشکلات شناختی، تحصیلی و رفتاری این اختلال تمرکز داشتند. اما پژوهش تازه ای که توسط دانشگاه باث، کالج کینگز لندن و مرکز پزشکی دانشگاه رادبود در هلند انجام شده، مسیر متفاوتی را دنبال می کند. در این تحقیق، پژوهشگران به جای تمرکز بر ناتوانی ها، تلاش کردند توانایی های مثبت افراد مبتلا به ADHD را شناسایی و تحلیل کنند.
نتایج این مطالعه نشان می دهد تمرکز بر جنبه های مثبت می تواند اثر قابل توجهی بر سلامت روان داشته باشد. افراد مبتلا به ADHD اغلب ویژگی هایی همچون خلاقیت بالا، انرژی ذهنی زیاد، شوخ طبعی و قدرت تمرکز عمیق در حوزه های مورد علاقه را از خود نشان می دهند. این ویژگی ها اگر به درستی شناخته و هدایت شوند، می توانند به مزیت های واقعی در زندگی شخصی و شغلی تبدیل شوند.
جزئیات پژوهش: مقایسه دو گروه
در این مطالعه، 200 فرد بزرگسال مبتلا به ADHD و 200 فرد بدون این اختلال مورد بررسی قرار گرفتند. هر دو گروه از نظر سن، جنسیت، تحصیلات و وضعیت اجتماعی مشابه بودند تا نتایج از دقت آماری بالایی برخوردار باشد. از شرکت کنندگان خواسته شد خود را از نظر ویژگی هایی مانند خلاقیت، شوخ طبعی، تمرکز شدید، پشتکار، خودانگیختگی و شهود ارزیابی کنند.
پژوهشگران سپس پرسش نامه های استانداردی را برای سنجش آگاهی از توانایی های فردی، استفاده از آن ها در زندگی روزمره، کیفیت زندگی، سلامت روان و میزان اضطراب و افسردگی تکمیل کردند. یافته ها نشان داد افراد مبتلا به ADHD بیش از سایرین خود را خلاق، شوخ طبع، شهودی و پرانرژی می دانند. در مقابل، پشتکار و نظم مداوم در گروه بدون ADHD قوی تر گزارش شد.
توانایی های پنهان در میان چالش ها
پژوهشگران دریافتند که ویژگی هایی مانند خلاقیت و تمرکز شدید (که گاه به آن «هایپر فوکوس» گفته می شود) در میان مبتلایان به ADHD بسیار برجسته است. هایپر فوکوس نوعی تمرکز شدید بر فعالیتی خاص است که فرد به آن علاقه دارد، و می تواند باعث موفقیت در زمینه های هنری، فنی یا علمی شود.
همچنین شوخ طبعی و شهود قوی از دیگر ویژگی های مورد توجه در این مطالعه بودند. بسیاری از افراد مبتلا به ADHD توانایی ویژه ای در درک سریع موقعیت های اجتماعی، یافتن راه حل های غیرمعمول و نگاه متفاوت به مسائل دارند. این مهارت ها، اگر به درستی هدایت شوند، می توانند به نقاط قوت شخصیتی و شغلی تبدیل شوند و به بهبود روابط اجتماعی نیز کمک کنند.
رابطه میان آگاهی از توانایی ها و سلامت روان
نتیجه ی اصلی مطالعه این بود که آگاهی از توانایی های شخصی و استفاده از آن ها، به شکل مستقیم با سلامت روانی بالاتر، کاهش اضطراب، افسردگی و استرس مرتبط است. در واقع، وقتی فرد به جای تمرکز بر ضعف ها، بر نقاط قوت خود تمرکز می کند، احساس معنا، رضایت و کنترل بیشتری بر زندگی خود دارد.
این یافته ها با نظریه های جدید روانشناسی مثبت گرا هم راستا هستند که بر اهمیت شناخت استعدادها و استفاده از آن ها برای رسیدن به تعادل ذهنی تأکید می کنند. پژوهش های دیگری نیز در سال 2024 نشان داده اند که آموزش شناخت توانایی ها در درمان شناختی رفتاری (CBT) برای بزرگسالان مبتلا به ADHD، نتایج درمان را تا 30 درصد بهبود می دهد.
دیدگاه پژوهشگران درباره نتایج
لوکا هارگیتای، پژوهشگر اصلی این مطالعه از دانشگاه باث، اعلام کرده است که نتایج به دست آمده نشان می دهد ADHD تنها مجموعه ای از مشکلات رفتاری نیست، بلکه نوعی تفاوت در شیوه ی کارکرد مغز است که می تواند نقاط قوت ویژه ای ایجاد کند.
به گفته ی او، پذیرش این واقعیت که ADHD تنها محدود به چالش ها نیست، به افراد کمک می کند اعتمادبه نفس بیشتری پیدا کنند و از مهارت های طبیعی خود در مسیر رشد شخصی استفاده کنند. مارتینه هوگمان، نویسنده ی ارشد مقاله نیز اشاره کرده که بررسی هم زمان افراد مبتلا و غیرمبتلا باعث شد تصویر دقیق تری از توانایی های واقعی این گروه به دست آید.
رویکرد تازه در درمان و آموزش
این مطالعه تأکید می کند که تمرکز بر توانایی ها و آموزش مهارت های شناختی مثبت می تواند مکمل درمان های دارویی و رفتاری سنتی باشد. در بسیاری از کشورها، برنامه هایی در حال توسعه است که از طریق کارگاه های آموزشی، به افراد مبتلا به ADHD کمک می کند استعدادهایشان را بشناسند و از آن ها در مسیر تحصیل و کار بهره ببرند.
برای مثال، پژوهشگران دانشگاه استنفورد در مطالعه ای در سال 2024 نشان دادند افرادی که در دوره های «آگاهی از نقاط قوت شناختی» شرکت می کنند، در مدت شش ماه بهبود قابل توجهی در تمرکز، عزت نفس و احساس رضایت از زندگی تجربه می کنند. این رویکردها نشان می دهد که آینده ی درمان ADHD نه در حذف تفاوت ها، بلکه در درک و استفاده از آن هاست.
کلام آخر
ADHD تنها مجموعه ای از دشواری ها نیست، بلکه نوعی تنوع در عملکرد مغز است که می تواند منبع خلاقیت، انرژی و شهود باشد. پژوهش جدید دانشگاه باث و همکارانش نشان می دهد که تمرکز بر توانایی ها به جای ناتوانی ها، راهی مؤثر برای ارتقای سلامت روان و کیفیت زندگی است.
اگر درمانگران، خانواده ها و خود افراد مبتلا بتوانند این نقاط قوت را شناسایی و پرورش دهند، مسیر زندگی آن ها از چرخه ی انتقاد و سرزنش به چرخه ی رشد، پذیرش و شکوفایی تبدیل خواهد شد. آینده پژوهش در این زمینه بیش از هر زمان دیگری به سمت دیدگاهی انسانی تر و توانمندساز پیش می رود.