انواع سازهای موسیقی ایرانی

سازهای ایرانی و انواع آنها آشنایی با سازهای ایرانی در این مقاله می خواهیم به طور مختصر رایج ترین سازهای ایرانی را توضیح دهیم.

ساز موسیقی هر کشور صدای مردم آن کشور است. آنها بیانی هنری از فرهنگ، آداب و رسوم و آیینی هستند که نوازنده آنها را به صدایی شنیدنی تبدیل می کند.

سیم

تاراز گروهی از سازهای زهی و مضراب و سازهای موسیقی ایران است. این ساز از چوب، چرم، استخوان، سیم (بسته حیوانی منبسط شده) و فلز ساخته شده و ارتفاع آن حدود 95 سانتی متر است. در ایران و برخی از مناطق خاورمیانه مانند تاجیکستان، جمهوری آذربایجان، ارمنستان و گرجستان، تار بخشی از آوازهای سنتی این کشورهاست. در گذشته خط ایرانی پنج خط (یا پنج خط) داشت. غلامحسین درویش یا درویش خان خط ششم را اضافه کرد که هنوز هم استفاده می شود. بطری قیر از چوب قدیمی ساخته می شود که هر چه چوب قدیمی تر باشد به دلیل خشکی صدای آن بهتر است. پرده ها از روده گوسفند و دسته ها و میخ ها اغلب از گردو ساخته شده اند.

سه تار

سه‌تراز گروهی از سازهای زهی (موزرابی) است که با ناخن انگشت اشاره دست راست نواخته می‌شود. از چوب، فلز، نخ یا نخ نایلون ساخته شده است. صدای این ساز لطیف و لطیف و تا حدودی غمگین است. سه تار در آسیای مرکزی و خاورمیانه رایج بود. ستور از خانواده تنبورهاست اما امروزه از نظر شیوه نواختن و شکل و تکنیک طبل به تنبور نزدیک است. سه تار در گذشته دارای سه سیم بوده و اکنون دارای چهار سیم است که سیم سوم و چهارم را نزدیک به هم و همزمان می نوازند و ترکیب این دو سیم را سیم «بم» می گویند.

بالاما (به ترکی: باğلاما) یکی از سلاح ها (سلاح های ایرانی) است. با پتک یا انگشت پلاستیکی (تیز شده) بازی می شود. دارای هفت سیم است که به سه دسته تقسیم می شود: سه سیم، دو سیم و دو سیم بر پایه مردم آناتولی و آذربایجان است شکل دیگری از این ساز دسته بلند در ایران به دیوان معروف است در ترکیه مدرن، ساز باگلاما نقش مهمی در بسیاری از گروه‌های محلی، ارکسترها و موسیقی پاپ دارد.  باغلاما در موسیقی کلاسیک آسمان، موسیقی محلی ترک، موسیقی محلی قشقایی ترکیه، موسیقی آذری، موسیقی آشوری، موسیقی ارمنی و بخش هایی از سوریه، عراق و بالکان استفاده می شود. برای دانلود آهنگ خارجی به سایت موزیک باران مراجعه نمایید.

اشاره

شتر یا بابات یا طناب نوعی آلات موسیقی و رایج ترین آلات موسیقی ایران باستان است که به شکل مروارید از چوب توت یا آبنوس با کاسه بزرگ و دسته کوتاه ساخته شده است. محبوب در خاورمیانه و کشورهای عربی شمال آفریقا. طول این ساز حدود 85 سانتی متر است و هنگام نواختن به صورت افقی روی ساق قرار می گیرد.

طبل

تمبوریا قدیمی ترین ساز زهی و یکی از قدیمی ترین سازهای ایرانی است که جنبه عرفانی و حماسی دارد. این ساز دارای دسته ای بلند و کاسه ای گلابی شکل است و معمولاً از چوب توت ساخته می شود. در این ساز سیم ها را از روی دسته ای بلند و کاسه ای شکل رد می کنند و با ضربه زدن به انگشتان می نوازند. تنبور با چهار انگشت دست راست و بدون استفاده از چکش مصنوعی نواخته می‌شود و تکنیک‌های دست چپ شبیه سازهای زهی دیگر مانند تار و سه تار است. طول ساز 70-80 سانتی متر و دارای سه سیم است.

سنتور

سنتور یکی از قدیمی ترین آلات موسیقی ایران و یکی از سازهای زهی موسیقی ایرانی است. شکل ظاهری ساز جعبه ای ذوزنقه ای شکل است که ضلع بلند آن در مقابل نوازنده قرار می گیرد. شامل 72 سیم و 9 کمان است و با استفاده از دو گونگ چوبی نواخته می شود. سنتور را با دو چوب نازک به نام کوبنده می نوازند. پتک‌ها در گذشته احساس نمی‌شدند، اما اکنون نمد به پتک‌ها متصل شده و صدای سنتور را روان‌تر و سبک‌تر می‌کند. این ساز قابلیت نواختن به صورت تکی و با هم را دارد. نوازندگانی که به نام این ساز نامگذاری شده اند عبارتند از: محمد حسن خان سنتور، محمدصادق خان، حبیب سماع حضور، حبیب سماعی، علی اکبر شاهی، ابوالحسن صبا، فرامرز پور، پرویز مشکاتیان، اردوان کامکار و بسیاری دیگر…

دو تارج

دوتارج نوعی ساز زهی و کوبه ای موسیقی ایرانی است و همانطور که از نامش پیداست دارای دو سیم است. این ساز معمولا با پتک نواخته نمی شود و با میخ زده می شود. دوتار پس از چندین هزار سال آغاز شد و می توان آن را مادر تامبول و سه تار نامید، هنر دوتار و نواختن دوتار در چهاردهمین اجلاس کمیته میراث جهانی یونسکو که در کلمبیا برگزار شد در فهرست میراث فرهنگی قرار گرفت. مناطق بازی دوتار مناطق ترکمن‌نشینی از خراسان شمالی تا خراسان جنوبی و شرقی و شمال شرقی است که شامل استان گلستان و بخش علی‌آباد کتول و بخش‌هایی از استان مازندران می‌شود. این ساز با تغییرات جزئی در شکل و تغییر در نحوه نواختن آن در جاهای مختلف یافت می شود.

رباب
رباب یک ساز قدیمی موسیقی از گروه سازهای مضرابی (زخم) در ایران است. خاستگاه رباب خراسان، سیستان و بلوچستان و افغانستان است. قدمتی بیش از هزار سال دارد و نام فارسی آن رواده است. نواختن رباب در شرق و جنوب شرق ایران بسیار رایج است. سازهای رباب معمولاً از چوب، چرم، طناب یا نخ نایلونی ساخته می شوند. بدنه ساز از چوب توت بدون دانه است که با پوست بز توخالی و کشیده شده است. طناب ها «زه» یا روده بود و محمد عمر در پرده ها و طناب های رباب تغییری ایجاد کرد و از طناب نایلونی استفاده کرد. دارای چهار قسمت شکم، سینه، دسته و سر است و تعداد تارهای رباب 6 یا 3 سیم است. در تنظیمات گروهی، رباب را مستقیماً روی زانو (مانند عود یا تار) می گذارند و با پتک می نوازند.

ویالون

کمانچ مهمترین ساز زهی در موسیقی ایرانی است. و جنس قطعات مختلف آن چوب، چرم، استخوان و فلز است. ته این ساز علاوه بر شکم، دسته و سر، پایه است که روی زمین یا روی زانوی نوازنده قرار می گیرد. این ساز جزء سازهای ملی ایران است و به دلیل گستردگی صدا (بیش از چهار اکتاو) و صدای لطیف، در خاورمیانه و خاور دور بسیار رواج دارد و قدمتی طولانی دارد. . و بعد از تاران مهمترین ساز موسیقی ایرانی است که در کتاب تاریخ موسیقی ایران به سیر تحول رباب پرداخته است. نوعی پرنده به نام کمانچه لری وجود دارد که پشتی باز دارد و لرها به آن «تال» می گویند.

قیچک

قیچک یا غزک یکی از ژانرهای موسیقی ایرانی است. طراحی و ساخت این ساز شبیه ساز ویولن است و سیم ها از فلز ساخته شده اند. برای نواختن این ساز باید گیتار را در حالت نشسته و عمودی نگه دارید و با استفاده از آرشه به صورت افقی روی سیم های آن حرکت کنید تا آهنگ های خاصی را اجرا کنید. طول این دستگاه قدیمی حدود 56 سانتی متر است. این ساز شبیه به نواختن ویولن سل است و حتی در نسخه بزرگتر آن که به گیتار باس معروف است از کمان سل استفاده می کند. صفحه کوبنده قیچی از چوب گردو یا توت و سیم آن فلزی است. این ساز قدمت زیادی دارد و در موسیقی ایرانی کاربرد فراوانی دارد.