به گزارش مجله روز به نقل از نورنیوز در شرایطی که منطقه خاورمیانه شاهد بازآرایی موازنه های سنتی و ظهور بازیگران مستقل در نظام امنیتی منطقه ای است سفر رسمی شاهزاده خالد بن سلمان وزیر دفاع عربستان سعودی به تهران را باید به مثابه نماد یک چرخش مهم در دیپلماسی منطقه ای تلقی کرد.
از پکن تا تهران: جهش در مسیر عادی سازی روابط
سفر وزیر دفاع عربستان به تهران نه صرفاً در چارچوب یک ملاقات رسمی بلکه به عنوان بخشی از یک راهبرد کلان برای بازتعریف نظم منطقه ای و بازسازی مناسبات تهران و ریاض اهمیت دارد؛ مسیری که پس از توافق دریابان شمخانی دبیر وقت شورای عالی امنیت ملی با همتای سعودی خود در اسفند ۱۴۰۱ در پکن برای عادی سازی روابط شتاب بیشتری به خود گرفته و اکنون با ملاقات هایی در سطح عالی وارد مرحله ای تعیین کننده شده است.
اراده سیاسی برای عبور از تنش های تاریخی
تبادل پیام میان پادشاه عربستان و رهبر معظم انقلاب اسلامی تأکید بر تکمیل کنندگی دو کشور در منطقه و استقبال رسمی از گسترش روابط در تمامی حوزه ها از سوی طرفین همگی گویای عزم راهبردی دو بازیگر مهم منطقه برای عبور از منازعات فرسایشی و تقویت بنیان های همکاری است. این تحولات در امتداد یک مسیر تاریخی و نه چندان ساده از تنش زدایی قرار دارد که ریشه های آن را می توان در سیاست های دهه ۷۰ شمسی و در چارچوب پیگیری سیاست تنش زدایی با همسایگان حوزه جنوبی خلیج فارس جست وجو کرد.
در این چارچوب برای اولین بار پس از پیروزی انقلاب اسلامی امیر سلطان بن عبدالعزیز ولیعهد و وزیر دفاع وقت عربستان سعودی به دعوت دریابان شمخانی وزیر دفاع وقت ایران به تهران سفر کرد و گام مهمی در توسعه روابط همه جانبه میان دو کشور برداشته شد.
تعادل در روابط با قدرت ها؛ استقلال در تصمیم گیری
اکنون پس از دو دهه فراز و فرود رویکرد تعاملی مجدداً در روابط میان دو کشور حاکم شده است. با وجود روابط نزدیک عربستان سعودی با ایالات متحده به عنوان شریک راهبردی تحولات اخیر حاکی از آن است که حتی در چارچوب این پیوند سنتی ریاض درصدد تعریف نقش مستقل تری در معادلات منطقه ای است. به عبارت دیگر عربستان با علم به تحولات ژئوپلیتیکی جدید و کاهش قابل توجه نفوذ بی واسطه آمریکا در منطقه تمایل دارد در تعامل با ایران جایگاه خود را به عنوان یک قدرت موازنه گر منطقه ای بازیابی کند.
گفت وگوهای امنیتی؛ از پرونده یمن تا خلیج فارس
بر همین مبنا ملاقات وزیر دفاع عربستان با سرلشکر باقری رئیس ستاد کل نیروهای مسلح ایران و علی اکبر احمدیان دبیر شورای عالی امنیت ملی و گفت وگوهای امنیتی میان دو طرف را باید به مثابه یک نقطه عطف در مسیر همگرایی امنیتی ارزیابی کرد. با توجه به اینکه همواره پرونده های امنیتی از جمله بحران یمن حوادث خلیج فارس و تقابل غیرمستقیم در سایر جبهه های منطقه ای نقش بازدارنده در روابط تهران و ریاض ایفا کرده اند تداوم و نهادینه سازی این گفت وگوها می تواند ضریب اطمینان طرفین نسبت به آینده این همکاری ها را افزایش دهد.
وحدت اسلامی و نقش ریاض در نظم نوین منطقه ای
از سوی دیگر سطح و لحن بیانات مقامات دو کشور در این سفر نیز شایسته توجه ویژه است. تأکید بر حمایت عربستان از مواضع ایران در خصوص غزه و لزوم مقابله با رژیم صهیونیستی یک تغییر محسوس در رویکرد منطقه ای ریاض محسوب می شود؛ تغییری که با روندهای اخیر در حوزه فلسطین و انتقادات فزاینده از سیاست های اشغال گرانه اسرائیل هم راستا است. در همین راستا نقش وحدت اسلامی به عنوان محور مورد تأکید رئیس جمهور ایران و آمادگی ایران برای انتقال تجارب پیشرفت های ملی به عربستان تصویر روشنی از مسیر اعتمادسازی و همکاری در سطوح بالاتر ارائه می دهد.
تلاش مشترک برای سرمایه گذاری مستقل در ثبات منطقه ای
این تحولات در شرایطی رخ می دهد که مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا نیز در جریان است. اگرچه ظاهراً این دو مسیر مجزا از یکدیگرند اما از منظر راهبردی دارای ارتباطاتی پنهان و گاه هم افزا هستند. عربستان سعودی به عنوان شریک دیرینه واشنگتن به خوبی از پیچیدگی های پرونده هسته ای و میزان نفوذ آمریکا در تصمیمات منطقه ای آگاه است. با این حال اقدام ریاض برای پیشبرد روابط با تهران در فضایی مستقل نشان دهنده تمایل این کشور به کاهش وابستگی به معادلات پرنوسان قدرت های بزرگ و سرمایه گذاری در ثبات درون منطقه ای است.
از همین منظر تهران نیز می تواند با تقویت مناسبات خود با ریاض دست خود را در مذاکرات با غرب پُرتر کرده و ابتکار عمل را در برخی پرونده ها به دست گیرد.
چشم روابط و الزامات پیش رو
آنچه اکنون میان ایران و عربستان در حال شکل گیری است صرفاً بازگشت به روابط دیپلماتیک پیشین نیست بلکه تلاش برای تدوین یک معماری نوین امنیتی اقتصادی و سیاسی در منطقه است؛ معماری ای که بتواند بدون مداخلات خارجی و با تکیه بر ظرفیت های بومی توازن جدیدی را رقم زند. تجربه های پیشین تنش زدایی و تفاهمات منطقه ای در ادوار گذشته نشان داده اند که راه حل بسیاری از بحران های مزمن منطقه در درون همین منطقه نهفته است مشروط بر آنکه اراده سیاسی لازم از سوی بازیگران اصلی وجود داشته باشد.
در این چارچوب ایجاد کارگروه های مشترک سیاسی اقتصادی و امنیتی برنامه ریزی برای سفرهای متقابل در سطوح بالا افزایش سطح مبادلات اقتصادی و به ویژه هماهنگی مواضع در قبال مسائل کلیدی جهان اسلام از جمله فلسطین می تواند به انسجام این مسیر کمک کند. تهران و ریاض نه تنها توانایی بلکه مسئولیت اخلاقی و تاریخی دارند که با عبور از اختلافات پیشین پیش ران یک نظم جدید مبتنی بر همکاری احترام متقابل و پیشرفت جمعی در منطقه باشند.
311311