آموزش تابلو فرش چله کشی

برای شروع میله ای را به طول یک متر و ضخامت پنج الی هشت سانتیمتر به صورت مستقیم  داخل دیوار قرار دهیم یا می­توانیم بطور عمود بر روی زمین قرار دهیم. سپس یک میله­ ی دیگر را به فاصله ای که برای طول قالی در نظر گرفته ­ایم و همچنین هشتاد سانتیمتر اضافی برای ریشه­ های قالی به موازات میله ­ی اولی قرار می­‌دهیم، نخ مناسبی را با توجه به نکاتی که گفتیم را تهیه می­‌کنیم. معمولاً از نخ پنبه نمره 20 دوازده یا چهارده لا برای چله کشی استفاده می­‌کنند.

همان طور که در بالا نیز گفتیم ابتدا نخ را به صورت توپک هایی در می­‌آوریم و آن را داخل دو تشتک جداگانه می گذاریم، سپس یک نخ را با دست راست و نخ دیگر را با دست چپ می‌­گیریم و خود ما در وسط نخ ­ها قرار گرفته، سپس نخ اول را می­‌اندازیم، پس این مرحله نخ دست راست را از زیر و نخ دست چپ را از رو می‌گذاریم، زمانی که مجددا به ابتدای کار برگشتیم اول نخ دست راست را به فرم هشت انگلیسی نگه داشته و بعد نخ دست چپ را از زیر میله و از روی دست راست عبور می­‌دهیم.

هر دو نخ را از زیر میله دیگر عبور داده و تا انتهای کار این روند را ادامه می‌­دهیم، نکته حائز اهمیتی که در این مرحله وجود دارد مسئله کشش نخ های چله است که در نکاتی که باید قبل از چله کشی توجه کنید توضیح دادیم. که باید چله یکدست و یکنواخت تنیده شود، یعنی نباید قسمتی شل و قسمت دیگر سفت باشد. و این مشکل با انجام روند کار بدون وقفه قابل حل است.

وقتی که چله به اصطلاح دوانیده شد عمل “زهه کردن” باید انجام گیرد. و عمل زهه کردن توسط همکار چله دوان انجام می‌گیرد. برای زهه کردن از همان نخ چله کشی استفاده می‌­کنیم. اول آن را به طول سه تا چهار متر چند لا کرده و سپس با یک دستمال مرطوب روی آن را تمیز می‌کنیم تا گرد و غبار آن گرفته شود. این عمل به دلیل یکسان شدن تاب چله انجام می­‌پذیرد.

ابتدا جفت نخ‌های مشابه هم را گرفته و نخ زهه را از پشت این دو نخ عبور می­‌دهیم. سپس داخل این دو نخ برده در این هنگام از زیر، نخ زهه را به اندازه ­ای می­‌کشیم که جفت نخ‌­ها کنار یکدیگر قرار بگیرد. پس از انجام عمل زهه کردن مراحل زیر را با توجه به تصاویر انجام می­‌دهیم: توجه داشته باشید که عمل زهه کردن نخ­ ها به صورت تک نخی می‌باشد.

1. قراردادن نخ‌ها به روی سرگزها

وقتی که چله کشی فارسی به پایان رسید، ابتدا دست راست خود را از وسط نخ­‌ها عبور داده تا دم سر اول قرار بگیرد. سپس وسط آن را توسط یک نخ چهارلا که قبل از این مرحله آماده شده می­‌بندیم تا دم سر اول باقی بماند. بعد از آن سرگزها را آماده کرده یکی از آنها را از بخش اول چله و آن یکی را از قسمت انتهایی کار عبور داده و نخ­‌ها را در سرگزها قرار می­‌دهیم.

وقتی که نخ­‌ها را در سرگزها قرار دادیم، آن را روی زمین می­‌گذاریم. سپس سرگز را اندازه گیری می­‌کنیم و وسط آن را تعیین می­‌کنیم، نصف نخ­‎ها را در یک طرف سرگز و بقیه دیگر را به طرف دیگر می­‎گذاریم. وقتی که سایز قالی را مشخص کردیم، اندازه اضافه‌ای را در دو طرف سرگزها قرار می‌­دهیم. و عملیات مربندی را شروع می­‌کنیم. (در نظر داشته باشید که هر مر در قالی بیست و پنج سانتیمتر است)
برای آنکه کناره­‌های قالی سفت و محکم باشند و خود را جمع نکند در سر اول چهار سانتیمتر که به هر مر یک سانتیمتر اضافه کرده و به سر دوم (سر آخر) هشت سانتیمتر اضافه می‌کنیم. که به هر مر دو سانتیمتر اضافه می‌­شود و زمانی که اندازه ­ها تعیین شد و عملیات مربندی انجام می­‌گیرد.

بعد از آنکه مرحله مربندی به پایان رسید سرگز‌ها را برمی­‌داریم. دو نفر در دو طرف سرگزها ایستاده و یک نفر هم باید با چوب به نخ‌های چله ضربه بزند. به این دلیل که اگر گرد و غباری روی نخ­ ها نشسته باشد بدین وسیله از بین برود و تاب آن نیز باز شود.
سپس آرام آن­‌ را از یک طرف به طرف دیگر می‌کشیم و وقتی که عملیات چوب زدن به پایان رسید، چوب گله را در قسمت انتهایی قالی قرار می­‌دهیم. و آن را به دور چوب به طرف سر اول می‌پیچیم و آن را جمع می­‌کنیم که به این عمل مرحله تکمیلی چلشی کشی می­‌گویند.

4. چگونگی انتقال به روی دستگاه

در ابتدای کار سر اول قالی را روی دستگاه می­‌اندازیم. سپس آن را به طرف خود به پایین می‌کشیم و تا انتها می‌پیچانیم. بعد از آنکه سر آخر در بالای دار قرار گرفت، مجددا آن را به سمت بالا می‌­پیچانیم. که تا پایین دستگاه که سر اول کار است محکم شود.
هر دفعه یک دور آن را به طرف بالا می‌­پیچانیم، شط ­‌ها را با دست می‌­کشیم و چوب می‌­زنیم این برای آنی است که به صورت یکسان محکم شود. و تاب آن باز شود، قبل از آن‌که نخ­‌ها محکم شود، باید سیم یا طناب به دور نخ پیچانده شود. به این ترتیب که در هر بیست سانتیمتر باید یک بار سیم یا طناب را از وسط نخ­‌ها به صورت مورب از وسط نخ‌ها بگذارنیم و در دو طرف دار آن را محکم ببندیم.

بعد از انتقال چله به روی دار، سپس آماده برای کجو بندی(گله) هستیم. در ابتدا برای کجو بندی نخی را که در وسط کار برای بردن دم به سر اول بسته بودیم از قسمت جلوی دار به پیش خود کشیده چوب شفت (هاف) از وسط آن عبور می­‌دهیم.
سپس آن را به طرف پایین منتقل می­‌کنیم، از همان قسمت دوباره یک میله را به سمت بالا می‌­کشیم، تا بین دو میله برای شروع عملیات کجو بندی آماده شود. چوب گله را در وسط دو میله قرار می‌­دهیم، دو سمت آن را به دو سمت دار از سمت راست به باهه راست و از سمت چپ به باهه چپ موصل می­‌کنیم.

دو میخ را در دو طرف چوب می‌­کوبیم، اولین زهه را که قبلاً چهار لا کرده بودیم به دو طرف چوب گره می‌­زنیم. در ابتدای کار از جایی که نخ‌های چله شروع شده است نخی که برای کجو بندی آماده کرده‌­ایم به نخ زهه گره می­‌زنیم و نخ را از زیر نخ زهه بیرون می­‌آوریم به مچ دست خود می‌اندازیم و نخ را از زیر شفت پایین آورده و از روی آن بالا می‌کشیم و همیشه نخ رو را که در جلوی ما است گله می­‌کنیم.
همین روند را ادامه می­‌دهیم تا کجو بندی به پایان برسد. بعد از تمام شدن مرحله کجو بندی شفت پایین را بیرون می­‌آوریم. اکنون کار برای ساده بافی فرش آموز – دو عدد نخ  را تهیه نموده که موازی عرض دار به راست رو ها بسته می شوند و به آن نخ ها نخ زه می گویند. اولی را در حدود ۳۰سانتیمتر بالاتر از زیر دار و دومی را با فاصله ۳۰ سانتیمتر بالا

فرش آموز – دو عدد نخ  را تهیه نموده که موازی عرض دار به راست رو ها بسته می شوند و به آن نخ ها نخ زه می گویند. اولی را در حدود ۳۰سانتیمتر بالاتر از زیر دار و دومی را با فاصله ۳۰ سانتیمتر بالاتر از آن به طور افقی و موازی عرض دار به راست روها گره می زنیم .طول زهوارها باید بلند تر از عرض دار باشد تا بتوان به راحتی آنها را به راست روها گره زد. البته لازم به ذکر است که در روش چله کشی ترکی به دو نفر نیاز داریم تا چله کشی دقیق و بدون نقص کشیده شود.

  کشی ترکی

دو عدد نخ  تابلو فرش منظره را تهیه نموده که موازی عرض دار به راست رو ها بسته می شوند و به آن نخ ها نخ زه می گویند. اولی را در حدود ۳۰سانتیمتر بالاتر از زیر دار و دومی را با فاصله ۳۰ سانتیمتر بالاتر از آن به طور افقی و موازی عرض دار به راست روها گره می زنیم .طول زهوارها باید بلند تر از عرض دار باشد تا بتوان به راحتی آنها را به راست روها گره زد. البته لازم به ذکر است که در روش چله کشی ترکی به دو نفر نیاز داریم تا چله کشی دقیق و بدون نقص کشیده شود.

بعد از اعمال فوق نخهای چله را به صورت گلوله (توپک)در می آوریم سپس نفر اول سر گلوله (توپک) نخ چله را به اولین محل علامت گذاری شده در روی زیر دار گره می زند و با توجه به اینکه بخواهیم تعداد شیرازه ها فرد یا زوج باشد. نخ چله را از رو یا زیر زهوارها رد می کنیم به عبارتی اگر بخواهیم تعداد شیرازه ها فرد باشند از روی نخ اول و از زیر نخ دوم عبور می دهیم و اگر بخواهیم تعداد شیرازه ها زوج باشند از زیر نخ اول و از روی نخ دوم عبور می دهیم.

سپس گلوله را به نفر دوم که بالاتر ایستاده است تحویل می دهیم و نفر دوم به نوبه خود گلوله را از اولین محل علامت گذاری شده از روی سردار عبور می دهد. و از پشت دار آن را به شخص اول در پایین دار واگذار می کند و این شخص در این مرحله نخ چله را بر عکس مرحله قبل از روی نخ های زه عبور داده و این عمل آنقدر تکرار می شود تا چله های مورد نیاز روی سر دار و زیر دار بطور مساوی و یکنواخت و با کشش یکسان تنیده شود. در واقع چله ها در فاصله بین زهوارها حالت ضربدر یا زیگزاگ پیدا می کند.

پس از اعمال فوق به جای نخ اول یک تسمه چوبی و بعبارتی چوب مهار را رد می کنیم تا عمل گلیم بافی و زنجیره بافی روی آن انجام شود و به جای نخ زه بالائی چوب هاف را قرار می دهیم.

چله کشی دار

مهمترین مرحله قبل از بافت گلیم و فرش می باشد که به دو روش ترکی و فارسی انجام می شود .

معمولاً جنس نخ چله از پنبه و به رنگ سفید می باشد. در بعضی مناطق از پشم ( در میان عشایر ) و به ندرت ابریشم به عنوان چله استفاده می شود. نخ پنبه ای دارای استقامت، تاب و قدرت کششی بیشتری به عنوان چله یا تار است. در اینجا به توضیح روش چله کشی ترکی که نسبت به چله کشی فارسی ساده تر می باشد پرداخته می شود.

قبل از شروع چله کشی دو رشته نخ ( با قطر بیشتر از چله – یا چند لا از نخ چله ) به فواصل دلخواه ( حدود ۲۰ سانتی متر ) و به موازات سر دار و زیر دار به پایه های عمودی دار ( راست روها ) می بندیم.در اصطلاح به این دو رشته نخ ، نخ زهوار گفته می شود. نخ زهوار بالا، جای قرار گرفتن چوب هاف و نخ زهوار پایین جای قرار گرفتن تسمه مهار ( از جنس چوب یا فلز به عرضcm 3-2 و قطر mm 5-3) می باشد.

در ابتدا سردار و زیردار را اندازه گیری می کنیم و نقطه میانی را به دست می آوریم.سپس طرفین این نقطه میانی را در سردار و زیردار به واحدهای cm10 تقسیم می کنیم.این عمل برای دقت و سرعت در شمارش نخ های تار ( چله ) انجام می شود و به آن تقسیم بندی و سیه بندی گفته می شود.

سپس نخ چله را که از روی دوک یا کلاف به صورت گلوله در آورده ایم را در دست می گیریم و سر آن را به زیر دار می بندیم.برای انجام چله کشی ترکی به همکاری ۲ نفر نیاز است.یک نفر در پایین نزدیک زیردار می نشیند و دیگری مسلط بر دار می ایستد.

نفر نشسته گلوله نخ را از زیر زهوار پایین و روی زهوار بالا رد می کند و به نفر دوم می دهد و او گلوله را از روی سردار عبور داده و به صورت مستقیم به سمت پایین هدایت می کند تا نفر نشسته آن را بگیرد.سپس نفر نشسته این بار گلوله را از روی نخ زهوار پایین وزیر نخ زهوار بالا رد می کند و مجدداً به نفر دوم می دهد.یعنی عکس دفعه قبل عمل می کند و به همین ترتیب گلوله نخ به صورت یک در میان از زیر و روی زهوارها رد می شود تا چله کشی به تعداد مورد نیاز انجام شود.

به طور معمول پودها هنگام بافت کشیده می شوند و موجب کاسته شدن عرض گلیم می شوند برای رفع این مشکل معمولاً چند جفت تار بیشتر از اندازة مورد نیاز کشیده می شود.بعد از اتمام چله کشی انتهای نخ چله مجدداً به زیر دار گره می خورد و محکم می شود.

نکات مهم در هنگام چله کشی

۱- قبل از انجام عمل چله کشی دار را مورد بررسی قرار دهیم تا از سالم بودن آن مطمئن شویم.سردار و زیردار باید موازی هم و کاملاً عمود بر راست روها باشند و دارای هیچ گونه عیب و برآمدگی زائد نباشد.

۲- عمل چله کشی باید کاملاً در وسط دار به صورتی که دو طرف متقارن باشند انجام شود و سنگینی چله ها به یک سمت منتقل نشود.

۳- با توجه به ظرافت و درشتی طرح اقدام به تهیه نخ چله مناسب می کنیم.

۴- کشش نخ های تار در تمام عرض دار به صورت یکنواخت و مساوی باشد و بهتر است چله کشی در یک زمان انجام شود و بین آن وقفه نیفتد.

۵- عرض مورد نظر برای گلیم را باید از قبل مشخص کنیم و تعداد نخ تار را با توجه به عرض کار محاسبه و تعیین کنیم.

۶- فاصلة بین تارها معمولاً به اندازة قطر چله مصرفی می باشد.به این ترتیب در هر یک سانتی متر برای گلیم بین ۴ تا ۵ تار به طور معمول کشیده می شود.

۷- تعداد تارهای کشیده شده زوج می باشد.برای اطمینان از درستی این امر اگر نخ چله را در ابتدا از زیر زهوار پایین عبور داده ایم،در انتها باید نخ چله را از روی زهوار پایین عبور دهیم تا چله ها به صورت زوج یا جفت باشند.

۸- عمل چله کشی را برای گلیم به صورت سفت و با کشش زیاد انجام نمی دهیم، زیرا بافت گلیم احتیاج به کشش زیاد در چله ها ندارد. ذکر این نکته به این معنی نیست که باید کشش کم باشد یا چله کشی شل انجام شود، بلکه باید کشش چله ها متوسط و متناسب صورت گیرد.

بعد از رعایت این نکات و انجام چله کشی به کارهای بعد می پردازیم.در ادامه به جای نخ زهوار پایین تسمه مهار چوبی یا فلزی را در لابلای تارها قرار می دهیم و به سمت پایین هدایت می کنیم.پس از عبور تسمه می توانیم نخ زهوار پایین را قطع کنیم یا آن را به سمت پایین و زیر کار هدایت کنیم.سپس به جای نخ زهوار بالا چوب هاف را قرار می دهیم که دارای طولی معادل عرض دار و قطر تقریبیcm 3 می باشد.لازم به ذکر است که نخ زهوار بالا را قطع نمی کنیم تا اگر به هر دلیلی چوب هاف را از محل آن برداشتیم بتوانیم به کمک نخ زهوار مجدداً چوب هاف را به مکان خود هدایت کنیم.