به گزارش مجله روز؛ بیستم خرداد (۱۰ ژوئن) روز جهانی صنایع‌دستی است، سازمان یونسکو صنایع‌دستی را اینگونه تعریف می‌کند «محصولاتی که توسط هنرصنعتگران ساخته می‌شوند که یا کاملاً با دست، یا به کمک ابزار دستی و یا حتی ابزار مکانیکی تولید می‌شوند تا زمانی که مشارکت دستی خود هنرمند همچنان اساسی‌ترین مؤلفه محصول نهایی باشد. ماهیت خاص محصولات صنایع دستی ناشی از ویژگی‌های متمایز آن می‌باشدکه این ویژگی‌ها می‌توانند خصیصه‌های کاربردی، زیبایی‌شناختی، هنری، خلاق، فرهنگی، تزئینی، مذهبی، نمادین به لحاظ اجتماعی و برجسته‌بودن باشند»
آنچه در تعریف صنایع‌دستی در ماده یک قانون حمایت از هنرمندان و استادکاران و فعالان صنایع‌دستی آمده است تصریح دارد «صنایع‌دستی ایران مجموعه‌ای از صنایع هنری و سنتی است که با محوریت خلاقیت، ذوق و زیباشناسی با بهره گیری از مواد اولیه قابل دسترس تولید می شود و فرایند ساخت و تولید محصول به صورت فردی یا گروهی، عمدتا با دست و با کمک ابزار مورد نیاز انجام می گیرد.»
رشته‌هایی مانند نساجی سنتی، بافته‌های داری و غیر داری، پوشاک سنتی، کاشی سنتی، سفال و سرامیک، صنایع‌دستی چرمی، هنرهای سنتی وابسته به معماری، صنایع‌دستی فلزی، صنایع‌دستی چوبی و حصیری، صنایع‌دستی دریایی، صنایع دستی استخوان، صنایع‌دستی سنگی، رودوزی‌های سنتی، سازهای سنتی، میناکاری، آبگینه، صنایع‌دستی کاغذی، طراحی نقاشی سنتی و پیشه های وابسته به گروه های ۱۸ گانه) است. به همین دلیل جهانیان از دیرباز ایران را کشوری متنوع در هنرهای سنتی و غنی از هنرمندان صنایع‌دستی می‌شناسند.
هرمزگان در صدر شاغلان صنایع‌دستی / کمترین شاغلان در قم
آمار و ارقام نشان می‌دهد ۵۱۷ هزار و ۲۰۰ هنرمند در رشته‌های ۱۸ گانه صنایع دستی به صورت رسمی و ثبت شده مشغول به کار هستند، که از این جمعیت نیم میلیونی، حدود ۳۵۰هزار نفر زنان هنرمند هستند که ۷۰درصد این جامعه هنری صنعتی را تشکیل می دهند؛ این در حالی است ۳۰درصد از تولیدکنندگان صنایع‌دستی روستاییان هستند، اگر چه در این حوزه ۱۲۷۰ تشکل و شرکت تعاونی مرتبط با صنایع دستی فعالند اما دغدغه‌هایی مانند بیمه، تامین مواد اولیه، بازاریابی و فروش همچنان دغدغه بخش عمده ای از هنرمندان صنایع دستی است.
بر اساس آمار پراکندگی شاغلان در کشور، هرمزگان ( ۴۵هزار نفر)، کرمان (۳۵هزار نفر)، گیلان، گلستان و اصفهان ( تقریبا ۳۰هزار نفر)، فارس (۲۵هزار نفر) و همدان ( بیش از۲۱ هزار نفر) جزو استانهای با بیشترین شاغلان در حوزه صنایع دستی هستند، و خراسان جنوبی (با حدود ۶هزار نفر)، یزد (با ۵هزار نفر)، البرز (با ۵ هزار نفر)، آذربایجان غربی ( با حدود ۴۹۰۰ نفر) و قم (با حدود ۴۸۰۰ نفر) جزو کمترین شاغلان حوزه صنایع دستی در کشور هستند؛ این درحالی است که استان تهران حدود ۱۸هزار شاغل در این حوزه ثبت شده است.
بافته‌های داری و غیرداری در صدر مشاغل صنایع‌دستی
طبق نمودار رشته بافته‌های داری و غیرداری (با ۱۶۰هزار شاغل) در صدر هنرمندان شاغل و با یک فاصله قابل تامل رودوزی‌های سنتی و صنایع دستی چوبی ( با حدود ۷۰ هزار شاغل) و حوزه پوشاک با (۶۰هزار شاغل) به ترتیب در جایگاه دوم و سوم قرار دارند. این در حالی است که از رشته‌های صنایع‌دستی دریایی، کاغذی و استخوانی با تعدادی محدود از کمترین شاغلان نام برد و هشدار هنرهای در خطر فراموشی را اعلام کرد.
در این پراکندگی و گستردگی از سال ۱۳۹۴ تا کنون ۴۵ شهر و ۲۷ روستا با عنوان شهر و روستای ملی صنایع دستی و ۱۱ شهر و ۳ روستا با عنوان شهرو روستای جهانی صنایع دستی در ایران شناخته وثبت شده است که در این زمینه ایران از سرمداران و پرچمداران ثبت این مناطق در جهان است. و در حال حاضر ۳ شهر ( کاشان، رشت و دزفول) و یک روستا (بحیری بوشهر) در انتظار ثبت جهانی هستند.
ضرورت تثبیت حکمرانی خوب در صنایع‌دستی
آنچه در این گستره ارزشمند موثر است، ابزارهای حکمرانی زنجیره سازی صنایع دستی است که هفت مرحله از شناسایی، خلق، توسعه و ترویج، تولید، تجاری سازی، توزیع وفروش تا مصرف را شامل می‌شود، اگر چه این روند برای ارزآوری و تولید ثروت کاملا کشف بازارهای جدید با طراحی، تولید، ترویج و تبلیغ و صادرات بستگی دارد.
اما آنچه به عنوان مرکزیت برای ابزارهای حکمرانی تصویرسازی صنایع دستی یاد می شود، خلق تصویر شفاف از صنایع دستی است و با اتاق وضعیت، شبکه اطلاعات صنایع دستی، کتاب اول، نمایگشاه های استراتژیک و و دستاوردها، سکوها و روایت های پیشرفت، بسته هویت بصری و رویدادها و جشنواره و جشنواره ها است رابطه مستقیم و دو سویه دارد.
بخش مهم دیگردر صنایع دستی، ابزارهای حکمرانی درنوآوری در این حوزه است که علاوه بر این که به لزوم وجود یک مرکز نوآوری یکپارچه وابسته است، بر ضرورت طراحی محصولات، بسته بندی جذاب، راهبری فناورانه،نوآوری اجتماعی، تولید انبوه فناورانه، نوآوری در نقوش، بهره وری با هم‌افزایی منابع تاکید دارد.
اما باید توجه داشت صنایع‌دستی یکی از اضلاع مهم و بدون تردید قاعده مثلث میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی است، که با شکل‌گیری وزارتخانه‌ای جوان با حدود ۴ سال قدمت، قطعا به ابزارهای حکمرانی مجدد برای زیست‌بوم صنایع‌دستی نیاز دارد، تا بتواند مثلث متوازن میان محصول، هنرمند و وزارتخانه برقرار کند، با این تذکر که دستگاه دولتی باید نقش تنظیم‌کننده و تسهیل‌گر را بخواهد و بتواند ایفا کند.